اختلاف فقهی شیعه و اهل‌سنت در مورد آیه الی المرافق: تفاوت میان نسخه‌ها

نسخهٔ کنونی تا ‏۲۳ سپتامبر ۲۰۲۳، ساعت ۱۱:۵۳

سؤال

اختلاف فقهای شیعه و اهل تسنّن را در مورد آیه إلی المرافق در قرآن کریم شرح دهید؟

فقیهان شیعه، شستن دست‌ها را از بالا به پایین واجب می‌دانند. اما فقیهان اهل‌سنت بهتر می‌دانند که دست‌ها از پایین به بالا شسته شود، هرچند شستن دست‌ها از بالا به پایین را نیز صحیح می‌دانند. یکی از علل اختلاف، تفسیرهای مختلف این دو گروه از آیه ۶ سوره مائده است. از نگاه شیعیان این آیه بیشتر از آنکه بخواهد چگونگی شستن را نشان دهد، در مقام بیان محدوده شستن دست است که تا آرنج باشد و نه بیشتر. شیعیان با استفاده از روایات اهل‌بیت(ع) می‌گویند واجب است که دست‌ها از آرنج به پایین شسته شود.

متن آیه

﴿

یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا إِذَا قُمْتُمْ إِلَی الصَّلَاةِ فَاغْسِلُوا وُجُوهَکُمْ وَأَیْدِیَکُمْ إِلَی الْمَرَافِقِ وَامْسَحُوا بِرُءُوسِکُمْ وَأَرْجُلَکُمْ إِلَی الْکَعْبَیْنِ

ای کسانی که ایمان آورده‌اید، چون به نماز برخاستید، صورت و دست‌های‌تان را تا آرنج بشویید و سر و پاهای‌تان را تا قوزک مسح کنید

مائده:۶

﴾

آیه در مقام بیان محدوده شستن دست در وضو

در آیه شریفه کلمه «أیدیکم» آمده است و از نظر لغوی «ید» (دست) شامل کتف، بازو، آرنج، ساعد، مچ، کف دست و انگشتان می‌شود.^[۱] از آنجا که در وضو، شستن همه این قسمت‌ها لازم نمی‌باشد، لذا خداوند با عبارت «إلی المرافق» دست را محدود به قسمتی که شامل انگشتان تا آرنج می‌شود نموده است تا کسی گمان نبرد که طبق این آیه که می‌فرماید: ﴿دست‌های‌تان را بشویید.﴾ باید کتف را نیز بشوید. فقهای شیعه می‌گویند کلمه «إلی» در آیه، بیان کننده حدّ و غایت «مغسول» است نه کیفیت «غَسل». در این آیه، شارع مقدس بنا داشته است تا محدوده مشخصی از دست که از انگشتان تا آرنج می‌باشد را برای شستن تعیین کند نه آنکه کیفیت شستن را که از پایین به بالا یا از بالا به پایین باشد بیان دارد.^[۲]

فقهای اهل تسنن هم از این آیه وجوب شستن دست‌ها از پایین به بالا را استنباط نکرده‌اند؛ از همین رو گفته‌اند اگر کسی از مرفق شروع به شستن دست به پایین کند، جایز است.^[۳] فقهای شیعه با توجه به روایات، شستن دست‌ها را از بالا به پایین واجب دانسته‌اند که در این زمینه روایات فراوانی در کتب حدیثی وجود دارد.^[۴]

آیه و شستن دست از سرانگشتان تا آرنج

در مورد معنای «إلی» در آیه شریفه، بعضی با این گمان که «إلی» در زبان عربی فقط یک معنی و یک مورد استعمال دارد، شبهه کرده‌اند که: «إلی» به معنای «به سوی انتهای یک چیز (اعم از زمان و مکان)» است پس معنای آیه این می‌شود: «دست‌های‌تان را به سوی آرنج‌های‌تان بشویید» و نتیجه می‌گیرند: «طبق آیه قرآن، باید دست‌ها را از انگشتان به سوی آرنج‌ها شست» و می‌گویند: «مراجع در مورد وضو کاملاً خلاف قرآن عمل کرده و فتوا می‌دهند. در عوض سنی‌ها که دست‌های‌شان را از پایین به بالا می‌شویند مطابق آیه قرآن عمل می‌نمایند»

در حالی که فتوای علمای اهل تسنن نیز این نیست؛ زیرا پیروان مذاهب (حنفی، مالکی، شافعی، و حنبلی) معتقدند «شستن دست‌ها واجب است چه از بالا به پایین و چه از پایین به بالا، اگرچه شستن از پایین (از انگشتان) به بالا (به سوی آرنج‌ها) بهتر می‌باشد»^[۵] پس آنان نیز از این آیه اینگونه برداشت ننموده‌اند که شستن دست از پایین به بالا واجب است؛ بلکه تنها بهتر بودن این عمل را بیان داشته‌اند و خود در عمل چنین می‌کنند.

بسیاری از فقهای اهل سنت کیفیت شستن دست‌ها را به طریق شیعه صحیح می‌دانند. برخی از اهل سنت در بعضی موارد، شروع کردن از آرنج را مستحب دانسته‌اند. از ابوالقاسم صیمُری و ماوردی در «حاوی» نقل شده است که «اگر فرد دیگری هنگام وضو برای کسی آب می‌ریزد، مستحب است که برای ریختن آب از آرنج به طرف سرانگشتان شروع کند و کسی که آب می‌ریزد در سمت چپ وضو گیرنده قرار گیرد.»^[۶]

جستارهای وابسته

شستن دست‌ها در وضو براساس قرآن

منابع

↑ أزدی، عبدالله بن محمد، کتاب الماء، تهران، مؤسسه مطالعات تاریخ پزشکی، طب اسلامی و مکمل- دانشگاه علوم پزشکی ایران، چاپ اول، ۱۳۸۷ش، ج۳، ص۱۳۴۳. حسینی زبیدی، محمد مرتضی، تاج العروس من جواهر القاموس، بیروت، دار الفکر، چاپ اول، ۱۴۱۴ق، ج۲۰، ص۳۵۱.
↑ تبریزی غروی، میرزا علی، التنقیح فی شرح العروه الوثقی تقریرا لبحث آیت الله العظمی السید ابوالقاسم الموسوی الخوئی، قم، دارالهادی، للمطبوعات، الطبعه الثالثه، ۱۴۱۰ق، جزء رابع، ص۹۶.
↑ سبکی، علی بن عبد الکافی، فتاوی السبکی، بیروت، دار المعرفة، ج۱، ص۱۲۸. ماردینی معروف به ابن ترکمانی، علاء الدین، الجوهر النقی، بی‌جا، دار الفکر، بی‌تا، ج۱، ص۵۸.
↑ حر عاملی، محمد بن الحسن، وسائل الشیعه، قم، مؤسسه آل البیت، چاپ اول، ۱۴۰۹ق، ج۱، ص۳۸۷ باب ۱۵ از ابواب الوضوء.
↑ مغنیه، محمد جواد، الفقه علی المذاهب الخمسه: الجعفری، الحنفی، المالکی، الشافعی، الحنبلی، دارالعلم للملایین، بیروت، چاپ پنجم، ۱۹۷۷م، ص۳۶.
↑ النووی، ابی ذکریا محی الدین بن شرف، المجموع، بیروت، دارالفکر، بی تا، ج۱، ص۳۹۴.

[1] أزدی، عبدالله بن محمد، کتاب الماء، تهران، مؤسسه مطالعات تاریخ پزشکی، طب اسلامی و مکمل- دانشگاه علوم پزشکی ایران، چاپ اول، ۱۳۸۷ش، ج۳، ص۱۳۴۳. حسینی زبیدی، محمد مرتضی، تاج العروس من جواهر القاموس، بیروت، دار الفکر، چاپ اول، ۱۴۱۴ق، ج۲۰، ص۳۵۱.

[2] تبریزی غروی، میرزا علی، التنقیح فی شرح العروه الوثقی تقریرا لبحث آیت الله العظمی السید ابوالقاسم الموسوی الخوئی، قم، دارالهادی، للمطبوعات، الطبعه الثالثه، ۱۴۱۰ق، جزء رابع، ص۹۶.

[3] سبکی، علی بن عبد الکافی، فتاوی السبکی، بیروت، دار المعرفة، ج۱، ص۱۲۸. ماردینی معروف به ابن ترکمانی، علاء الدین، الجوهر النقی، بی‌جا، دار الفکر، بی‌تا، ج۱، ص۵۸.

[4] حر عاملی، محمد بن الحسن، وسائل الشیعه، قم، مؤسسه آل البیت، چاپ اول، ۱۴۰۹ق، ج۱، ص۳۸۷ باب ۱۵ از ابواب الوضوء.

[5] مغنیه، محمد جواد، الفقه علی المذاهب الخمسه: الجعفری، الحنفی، المالکی، الشافعی، الحنبلی، دارالعلم للملایین، بیروت، چاپ پنجم، ۱۹۷۷م، ص۳۶.

[6] النووی، ابی ذکریا محی الدین بن شرف، المجموع، بیروت، دارالفکر، بی تا، ج۱، ص۳۹۴.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

@@ خط ۳: / خط ۳: @@
 اختلاف فقهای شیعه و اهل تسنّن را در مورد آیه إلی المرافق در قرآن کریم شرح دهید؟
 {{پایان سوال}}
 {{پاسخ}}
-کیفیت شستن دست‌ها در وضو یکی از مسائل اختلافی میان اهل تشیع و تسنن است. فقهای [[شیعه]] شستن دست‌ها را از بالا به پایین واجب می‌دانند؛ اما فقهای [[اهل تسنن]] می‌گویند فرقی نمی‌کند که دست از بالا به پایین شسته شود یا از پایین به بالا، اگرچه شستن دست از پایین به بالا را بهتر می‌دانند. آیه ۶ سوره مائده بیشتر از آنکه بخواهد چگونگی شستن را نشان دهد، در مقام بیان محدوده شستن دست است که تا آرنج باشد نه کل دست؛ اما شیعیان با استفاده از روایات [[اهل بیت (ع)]] می گویند واجب است که دست‌ها از آرنج به پایین شسته شود.
+فقیهان [[شیعه]]، شستن دست‌ها را از بالا به پایین واجب می‌دانند. اما فقیهان [[اهل‌سنت]] بهتر می‌دانند که دست‌ها از پایین به بالا شسته شود، هرچند شستن دست‌ها از بالا به پایین را نیز صحیح می‌دانند. یکی از علل اختلاف، تفسیرهای مختلف این دو گروه از آیه ۶ سوره مائده است. از نگاه شیعیان این آیه بیشتر از آنکه بخواهد چگونگی شستن را نشان دهد، در مقام بیان محدوده شستن دست است که تا آرنج باشد و نه بیشتر. شیعیان با استفاده از روایات [[اهل‌بیت(ع)]] می‌گویند واجب است که دست‌ها از آرنج به پایین شسته شود.
 == متن آیه ==
-{{قرآن بزرگ|يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِذَا قُمْتُمْ إِلَى الصَّلَاةِ فَاغْسِلُوا وُجُوهَكُمْ وَأَيْدِيَكُمْ إِلَى الْمَرَافِقِ وَامْسَحُوا بِرُءُوسِكُمْ وَأَرْجُلَكُمْ إِلَى الْكَعْبَيْنِ
+{{قرآن بزرگ|یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا إِذَا قُمْتُمْ إِلَی الصَّلَاةِ فَاغْسِلُوا وُجُوهَکُمْ وَأَیْدِیَکُمْ إِلَی الْمَرَافِقِ وَامْسَحُوا بِرُءُوسِکُمْ وَأَرْجُلَکُمْ إِلَی الْکَعْبَیْنِ
 | سوره = مائده
 | آیه = ۶
-| ترجمه = اى كسانى كه ايمان آورده‌ايد، چون به نماز برخاستيد، صورت و دستهايتان را تا آرنج بشوييد و سر و پاهايتان را تا قوزك مسح كنيد
+| ترجمه = ای کسانی که ایمان آورده‌اید، چون به نماز برخاستید، صورت و دست‌های‌تان را تا آرنج بشویید و سر و پاهای‌تان را تا قوزک مسح کنید
 }}
-== شرح اختلاف ==
+== آیه در مقام بیان محدوده شستن دست در وضو ==
-در مورد معنای «إلی» در آیه شریفه، بعضی با این گمان که «إلی» در زبان عربی فقط یک معنی و یک مورد استعمال دارد، شبهه کرده‌اند که: «إلی» به معنای «به سوی انتهای یک چیز (اعم از زمان و مکان)» است پس معنای آیه این می‌شود: «دست‌هایتان را به سوی آرنج‌هایتان بشویید» و نتیجه می‌گیرند: «طبق بیان قرآن کریم، باید دست‌ها را از انگشتان به سوی آرنج‌ها شست» و می‌گویند: «علماء و مراجع در مورد وضو کاملا خلاف قرآن عمل کرده و فتوا می‌دهند. در عوض سنی‌ها که دست‌هایشان را از پایین به بالا می‌شویند مطابق آیه قرآن عمل می‌نمایند»
+در آیه شریفه کلمه «أیدیکم» آمده است و از نظر لغوی «ید» (دست) شامل کتف، بازو، آرنج، ساعد، مچ، کف دست و انگشتان می‌شود.<ref>أزدی، عبدالله بن محمد، کتاب الماء، تهران، مؤسسه مطالعات تاریخ پزشکی، طب اسلامی و مکمل- دانشگاه علوم پزشکی ایران، چاپ اول، ۱۳۸۷ش، ج۳، ص۱۳۴۳. حسینی زبیدی، محمد مرتضی، تاج العروس من جواهر القاموس، بیروت، دار الفکر، چاپ اول، ۱۴۱۴ق، ج۲۰، ص۳۵۱.</ref> از آنجا که در وضو، شستن همه این قسمت‌ها لازم نمی‌باشد، لذا خداوند با عبارت «إلی المرافق» دست را محدود به قسمتی که شامل انگشتان تا آرنج می‌شود نموده است تا کسی گمان نبرد که طبق این آیه که می‌فرماید: {{قرآن|دست‌های‌تان را بشویید.}} باید کتف را نیز بشوید. فقهای شیعه می‌گویند کلمه «إلی» در آیه، بیان کننده حدّ و غایت «مغسول» است نه کیفیت «غَسل». در این آیه، شارع مقدس بنا داشته است تا محدوده مشخصی از دست که از انگشتان تا آرنج می‌باشد را برای شستن تعیین کند نه آنکه کیفیت شستن را که از پایین به بالا یا از بالا به پایین باشد بیان دارد.<ref>تبریزی غروی، میرزا علی، التنقیح فی شرح العروه الوثقی تقریرا لبحث آیت الله العظمی السید ابوالقاسم الموسوی الخوئی، قم، دارالهادی، للمطبوعات، الطبعه الثالثه، ۱۴۱۰ق، جزء رابع، ص۹۶.</ref>
-در حالی که فتوای علمای اهل تسنن نیز این نیست؛ زیرا پیروان مذاهب ([[حنفی]]، [[مالکی]]، [[شافعی]]، و [[حنبلی]]) معتقدند «شستن دست‌ها واجب است چه از بالا به پایین و چه از پایین به بالا اگرچه شستن از پایین (از انگشتان) به بالا (به سوی آرنج‌ها) بهتر می‌باشد»<ref>برای مطالعه می‌توانید به کتب فقهی اهل تسنّن یا کتابی مانند: مغنیه، محمد جواد، الفقه علی المذاهب الخمسه: الجعفری، الحنفی، المالکی، الشافعی، الحنبلی، دارالعلم للملایین، بیروت، چاپ پنجم، ۱۹۷۷ م، ص۳۶.</ref> پس آنان نیز از این آیه اینگونه برداشت ننموده‌اند که شستن دست از پایین به بالا واجب است؛ بلکه تنها بهتر بودن این عمل را بیان داشته‌اند و خود در عمل چنین می‌کنند.
-البته بسیاری از فقهای اهل سنت کیفیت شستن دست‌ها را به طریق شیعه صحیح می‌دانند؛ و حتی در بعضی موارد، شروع کردن از آرنج را مستحب دانسته‌اند. از ابوالقاسم صیمُری و ماوردی در «حاوی» نقل شده است که «اگر فرد دیگری هنگام وضو برای کسی آب می‌ریزد، مستحب است که برای ریختن آب از آرنج به طرف سرانگشتان شروع کند و کسی که آب می‌ریزد در سمت چپ وضو گیرنده قرار گیرد.»<ref>النووی، ابی ذکریا محی الدین بن شرف، المجموع، بیروت، دارالفکر، بی تا، ج۱، ص۳۹۴.</ref>
-=== بیان آیه وضو ===
+فقهای اهل تسنن هم از این آیه وجوب شستن دست‌ها از پایین به بالا را استنباط نکرده‌اند؛ از همین رو گفته‌اند اگر کسی از مرفق شروع به شستن دست به پایین کند، جایز است.<ref>سبکی، علی بن عبد الکافی، فتاوی السبکی، بیروت، دار المعرفة، ج۱، ص۱۲۸. ماردینی معروف به ابن ترکمانی، علاء الدین، الجوهر النقی، بی‌جا، دار الفکر، بی‌تا، ج۱، ص۵۸.</ref>
-در آیه شریفه کلمه «أیدیکم» آمده است و از نظر لغوی «ید» (دست) شامل کتف، بازو، آرنج، ساعد، مچ، کف دست و انگشتان می‌شود و از آنجا که در وضو، شستن همه این قسمت‌ها لازم نمی‌باشد، لذا خداوند با عبارت «إلی المرافق» دست را محدود به قسمتی که شامل انگشتان تا آرنج می‌شود نموده است تا کسی گمان نبرد که طبق آیه شریفه که می‌فرماید «دست‌هایتان را بشویید» باید کتف را نیز بشوید؛ و همین موضوع را فقهای شیعه این‌گونه توضیح داده‌اند که کلمه «إلی» در آیه شریفه، بیان کننده حدّ و غایت «مغسول» است نه کیفیت «غَسل». پس در این آیه، شارع مقدس بنا داشته است تا محدوده مشخصی از دست که از انگشتان تا آرنج می‌باشد را برای شستن تعیین فرماید نه آنکه کیفیت شستن را که از پایین به بالا یا از بالا به پایین باشد بیان دارد.<ref>تبریزی غروی، میرزا علی، التنقیح فی شرح العروه الوثقی تقریرا لبحث آیت الله العظمی السید ابوالقاسم الموسوی الخوئی، قم، دارالهادی، للمطبوعات، الطبعه الثالثه، ۱۴۱۰ هـ، جزء رابع، ص۹۶.</ref>
+فقهای شیعه با توجه به [[روایات]]، شستن دست‌ها را از بالا به پایین واجب دانسته‌اند که در این زمینه روایات فراوانی در کتب حدیثی وجود دارد.<ref>حر عاملی، محمد بن الحسن، وسائل الشیعه، قم، مؤسسه آل البیت، چاپ اول، ۱۴۰۹ق، ج۱، ص۳۸۷ باب ۱۵ از ابواب الوضوء.</ref>
-=== رد شستن دست‌ها از پایین به بالا ===
+== آیه و شستن دست از سرانگشتان تا آرنج ==
-از خود آیه نمی‌توان وجوب شستن دست‌ها را از بالا به پایین یا به عکس استفاده نمود؛ حتی فقهای اهل تسنن هم از این آیه وجوب شستن دست‌ها از پایین به بالا را استنباط نکرده‌اند. لذا فقهای شیعه با توجه به [[روایات]]، شستن دست‌ها را از بالا به پایین واجب دانسته‌اند که در این زمینه روایات فراوانی در کتب حدیثی وجود دارد<ref>الحر العاملی، وسائل الشیعه إلی تحصیل مسائل الشریعه، تهران، مکتبه الاسلامیهّ، الطبعه الثانیهّ، ۱۳۸۳ هـ، ج۱، ص۲۷۱، باب ۱۵ از ابواب الوضوء.</ref> و عموما، هم وجوب شستنِ از بالا به پایینِ صورت و هم شستنِ از بالا به پایینِ دست‌ها را بیان می‌کنند.
+در مورد معنای «إلی» در آیه شریفه، بعضی با این گمان که «إلی» در زبان عربی فقط یک معنی و یک مورد استعمال دارد، شبهه کرده‌اند که: «إلی» به معنای «به سوی انتهای یک چیز (اعم از زمان و مکان)» است پس معنای آیه این می‌شود: «دست‌های‌تان را به سوی آرنج‌های‌تان بشویید» و نتیجه می‌گیرند: «طبق آیه قرآن، باید دست‌ها را از انگشتان به سوی آرنج‌ها شست» و می‌گویند: «مراجع در مورد وضو کاملاً خلاف قرآن عمل کرده و فتوا می‌دهند. در عوض سنی‌ها که دست‌های‌شان را از پایین به بالا می‌شویند مطابق آیه قرآن عمل می‌نمایند»
-علاوه بر روایات و سنّت معصومین(ع)، عادتا و عرفا نیز هنگامی که انسان به‌طور طبیعی تصمیم می‌گیرد بدنش یا صورتش یا دستش یا هر چیز دیگری را بشوید، از بالا به پایین شروع به شستن می‌نماید؛ و معمولا کسی آب را از پایین به بالا نمی‌ریزد و از پایین به سوی بالا اقدام به شستن نمی‌کند. مضافا بر این که، اجماع قطعیِ [[امامیه]] نیز بر وجوب شستن دست‌ها از بالا به پایین، وجود دارد.<ref>تبریزی غروی، میرزا علی، التنفیح فی الشرح العروه الوثقی، جزء رابع، ص۹۴.</ref>
+در حالی که فتوای علمای اهل تسنن نیز این نیست؛ زیرا پیروان مذاهب ([[حنفی]]، [[مالکی]]، [[شافعی]]، و [[حنبلی]]) معتقدند «شستن دست‌ها واجب است چه از بالا به پایین و چه از پایین به بالا، اگرچه شستن از پایین (از انگشتان) به بالا (به سوی آرنج‌ها) بهتر می‌باشد»<ref>مغنیه، محمد جواد، الفقه علی المذاهب الخمسه: الجعفری، الحنفی، المالکی، الشافعی، الحنبلی، دارالعلم للملایین، بیروت، چاپ پنجم، ۱۹۷۷م، ص۳۶.</ref> پس آنان نیز از این آیه اینگونه برداشت ننموده‌اند که شستن دست از پایین به بالا واجب است؛ بلکه تنها بهتر بودن این عمل را بیان داشته‌اند و خود در عمل چنین می‌کنند.
+بسیاری از فقهای اهل سنت کیفیت شستن دست‌ها را به طریق شیعه صحیح می‌دانند. برخی از اهل سنت در بعضی موارد، شروع کردن از آرنج را مستحب دانسته‌اند. از ابوالقاسم صیمُری و ماوردی در «حاوی» نقل شده است که «اگر فرد دیگری هنگام وضو برای کسی آب می‌ریزد، مستحب است که برای ریختن آب از آرنج به طرف سرانگشتان شروع کند و کسی که آب می‌ریزد در سمت چپ وضو گیرنده قرار گیرد.»<ref>النووی، ابی ذکریا محی الدین بن شرف، المجموع، بیروت، دارالفکر، بی تا، ج۱، ص۳۹۴.</ref>
+== جستارهای وابسته ==
+* [[شستن دست‌ها در وضو براساس قرآن]]
 == منابع ==
@@ خط ۳۹: / خط ۳۹: @@
 }}
 {{تکمیل مقاله
-  | شناسه = -
+  | شناسه = شد
-  | تیترها = -
+  | تیترها = شد
   | ویرایش = شد
   | لینک‌دهی = شد
@@ خط ۴۷: / خط ۴۷: @@
   | تغییر مسیر =
   | ارجاعات =
   | بازبینی نویسنده =
   | بازبینی =
   | تکمیل =