تعداد آیه‌های قرآن: تفاوت میان نسخه‌ها

جز
بدون خلاصۀ ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش
جزبدون خلاصۀ ویرایش
خط ۱: خط ۱:


{{شروع متن}}
{{شروع متن}}
{{سوال}}تعداد آیات قرآن چند آیه است؟ منابع شیعه و سنی در اینباره چه نظری را گزارش کرده‌اند؟ این اختلاف دلیلی بر تحریف شدن قرآن است؟
{{سوال}}تعداد آیات قرآن چند آیه است؟ منابع شیعه و سنی در این‌باره چه نظری را گزارش کرده‌اند؟ این اختلاف دلیلی بر تحریف شدن قرآن است؟


{{پایان سوال}}
{{پایان سوال}}
{{درگاه|قرآن}}
{{درگاه|قرآن}}
تعداد آیات [[قرآن]] به علت اختلاف در اموری چون تعیین محل وقف و انتهای آیات و نیز اختلاف در شمارش [[بسم الله الرحمن الرحیم|بسمله]]، مختلف گشته و اقوال متعددی بوجود آورده است که هیچکدام گواهی بر تغییر در آیات قرآن یا حذف و اضافه شدن به قرآن نبوده است. در این میان عددی بین <small>۶۰۰۰</small> تا <small>۶۶۰۰</small> ببه عنوان تعداد آیات قرآن یاد شده است.
تعداد آیات [[قرآن]] به علت اختلاف در اموری چون تعیین محل وقف و انتهای آیات و نیز اختلاف در شمارش [[بسم الله الرحمن الرحیم|بسمله]]، مختلف گشته و اقوال متعددی بوجود آورده است که هیچکدام گواهی بر تغییر در آیات قرآن یا حذف و اضافه شدن به قرآن نبوده است. در این میان عددی بین <small>۶۰۰۰</small> تا <small>۶۶۰۰</small> به عنوان تعداد آیات قرآن یاد شده است.


{{پاسخ}}
{{پاسخ}}


==اختلاف و منشأ آن در عدد آیات==
==اختلاف و منشأ آن در عدد آیات==
تعداد آیات قرآن، از جمله مسائل اختلافی است. چرا که هیچ‌یک از پیامبر(ص)، [[ائمه اطهار(س)]] یا گردآوران قرآن، آیات آن را شماره گذاری نکرده و این کار به دست قاریان انجام شده است… این اختلاف، برآمده از اختلاف در اموری چون تعیین محل وقف و انتهای آیه و نیز اختلاف در شمارش [[بسم الله الرحمن الرحیم|بسمله]] (بسم الله الرحمن الرحیم) به عنوان آیه مستقل یا جزئی از سوره نداستن آن است.<ref name=":0">{{یادکرد کتاب|عنوان=دانشنامه علوم قرآن|سال=1396|نام=علی اکبر|نام خانوادگی=رشاد|ناشر=سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی|جلد=1|صفحه=56|مکان=تهران}}</ref>
تعداد آیات قرآن، از جمله مسائل اختلافی است. چرا که هیچ‌یک از پیامبر(ص)، [[ائمه اطهار(س)]] یا گردآوران قرآن، آیات آن را شماره گذاری نکرده و این کار به دست قاریان انجام شده است. این اختلاف، برآمده از اختلاف در اموری چون تعیین محل وقف و انتهای آیه و نیز اختلاف در شمارش [[بسم الله الرحمن الرحیم|بسمله]] (بسم الله الرحمن الرحیم) به عنوان آیه مستقل یا جزئی از سوره ندانستن آن است.<ref name=":0">{{یادکرد کتاب|عنوان=دانشنامه علوم قرآن|سال=1396|نام=علی اکبر|نام خانوادگی=رشاد|ناشر=سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی|جلد=1|صفحه=56|مکان=تهران}}</ref>


این اختلاف هرگز به معنای زیادت و نقصان در قرآن و کمیت کلمات و جملات قرآن نیست. به گفته برخی، علت اختلاف گذشتگان در شمارش آیات، آن است که [[پیامبر خدا(ص)]] هنگام تلاوت، بر سر آیه‌ها وقف می‌کرد؛ چون آیات توقیفی اند و هنگامی که جای آن معلوم می‌شد، برای تکمیل کردن سخن، آن را وصل می‌کرد و شنونده گاهی چنین می‌پنداشت که آنجا فاصله ای نیست؛ یعنی گاهی شنونده، دو آیه را یکی می‌شمرد؛ بنابراین، اختلاف روایات در موارد وصل و وقف، سبب اختلاف در شمار آیات شد و در پی آن، مکتب‌های گوناگون در این باره پدید آمد.<ref name=":02">{{یادکرد کتاب|عنوان=شناخت‌نامه قرآن|سال=1391|نام=محمد|نام خانوادگی=محمدی ری شهری|ناشر=دار الحدیث|جلد=1|صفحه=306|مکان=قم}}</ref>
این اختلاف هرگز به معنای زیادت و نقصان در قرآن و کمیت کلمات و جملات قرآن نیست. به گفته برخی، علت اختلاف گذشتگان در شمارش آیات، آن است که [[پیامبر خدا(ص)]] هنگام تلاوت، بر سر آیه‌ها وقف می‌کرد؛ چون آیات توقیفی‌اند و هنگامی که جای آن معلوم می‌شد، برای تکمیل کردن سخن، آن را وصل می‌کرد و شنونده گاهی چنین می‌پنداشت که آنجا فاصله‌ای نیست؛ یعنی گاهی شنونده، دو آیه را یکی می‌شمرد؛ بنابراین، اختلاف روایات در موارد وصل و وقف، سبب اختلاف در شمار آیات شد و در پی آن، مکتب‌های گوناگون در این باره پدید آمد.<ref name=":02">{{یادکرد کتاب|عنوان=شناخت‌نامه قرآن|سال=1391|نام=محمد|نام خانوادگی=محمدی ری شهری|ناشر=دار الحدیث|جلد=1|صفحه=306|مکان=قم}}</ref>


==اقوال متعدد==
==اقوال متعدد==
خط ۱۸: خط ۱۸:
اقوال متعددی درباره تعداد آیات قرآن کریم ذکر شده است:<ref name=":0325">{{یادکرد کتاب|عنوان=ترجمه الاتقان فی علوم القرآن جلال الدین سیوطی|سال=1389|نام=سید مهدی|نام خانوادگی=حائری قزوینی|ناشر=امیرکبیر|جلد=1|صفحه=226-227|مکان=تهران}}</ref>
اقوال متعددی درباره تعداد آیات قرآن کریم ذکر شده است:<ref name=":0325">{{یادکرد کتاب|عنوان=ترجمه الاتقان فی علوم القرآن جلال الدین سیوطی|سال=1389|نام=سید مهدی|نام خانوادگی=حائری قزوینی|ناشر=امیرکبیر|جلد=1|صفحه=226-227|مکان=تهران}}</ref>
*قول (<small>۶۲۱۶</small> آیه): این قول را دیلمی در کتاب مسند الفردوس از طریق فیض از فرات از میمون از [[ابن‌عباس]] مرفوعا روایت کرده است و سپس فیض گفته: «در سند این حدیث ابن معین دروغگوی خبیث است.»
*قول (<small>۶۲۱۶</small> آیه): این قول را دیلمی در کتاب مسند الفردوس از طریق فیض از فرات از میمون از [[ابن‌عباس]] مرفوعا روایت کرده است و سپس فیض گفته: «در سند این حدیث ابن معین دروغگوی خبیث است.»
*قول (<small>۶۶۰۰</small> آیه): ابن الضریس از طریق ابن عطاء از پدرش از ابن‌عباس آورده است که گفت: «تمام آیات قرآن ۶۶۰۰ آیه است».
*قول (<small>۶۶۰۰</small> آیه): ابن ضریس از طریق ابن عطاء از پدرش از ابن‌عباس آورده است که گفت: «تمام آیات قرآن ۶۶۰۰ آیه است».
*مکتب مدینه (<small>۶۰۰۰</small> و <small>۶۲۱۴</small> آیه): مدنی‌ها برای خود دو جور عدد روایت کرده‌اند یکی به ابن قعقاع و ابن نصاح منتهی می‌شود. و روایت دیگر به اسماعیل بن جعفر انصاری منتهی می‌گردد.
*مکتب مدینه (<small>۶۰۰۰</small> و <small>۶۲۱۴</small> آیه): مدنی‌ها برای خود دو عدد روایت کرده‌اند یکی به ابن قعقاع و ابن نصاح منتهی می‌شود. روایت دیگر به اسماعیل بن جعفر انصاری منتهی می‌گردد.
*مکتب مکی (<small>۶۲۱۹</small> آیه): مکی‌ها عدد خود را از [[عبداللّه بن کثیر]] از مجاهد از ابن‌عباس از [[ابی بن کعب]] روایت کرده‌اند.
*مکتب مکی (<small>۶۲۱۹</small> آیه): مکی‌ها عدد خود را از [[عبداللّه بن کثیر]] از مجاهد از ابن‌عباس از [[ابی بن کعب]] روایت کرده‌اند.
*مکتب کوفی (<small>۶۲۳۶</small> آیه): روایت عدد کوفی‌ها به حمزه و کسایی و خلف بن هشام منتهی می‌شود.
*مکتب کوفی (<small>۶۲۳۶</small> آیه): روایت عدد کوفی‌ها به حمزه، کسایی و خلف بن هشام منتهی می‌شود.
*مکتب بصری (<small>۶۲۰۴</small> آیه): منبع شمارش اهل بصره، عاصم بن عجاج جحدری است.
*مکتب بصری (<small>۶۲۰۴</small> آیه): منبع شمارش اهل بصره، عاصم بن عجاج جحدری است.
*مکتب شامی (<small>۶۲۲۵</small> آیه): اهل شام عدد خود را از [[ابی درداء]] روایت کرده‌اند.
*مکتب شامی (<small>۶۲۲۵</small> آیه): اهل شام عدد خود را از [[ابی درداء]] روایت کرده‌اند.


[[علامه طباطبایی]] درباره شمارگان آیات قرآن می‌گوید: «پیرامون تعداد آیه‌های قرآن باید گفت: در این خصوص نص متواتری نرسیده که یک یک آیه‌ها را معرفی کند، و هر یک را از دیگری متمایز سازد. روایات محدودی هم که رسیده به خاطر خبر واحد بودن قابل اعتماد نیستند، و روشن‌ترین علت بر نبودن دلیل معتبر، اختلاف اهل مکه، مدینه، شام، بصره و کوفه است، که درباره تعداد آیات اعداد متفاوتی ارائه کرده‌اند… وقتی اعداد به یک نص [[متواتر]] یا حداقل [[خبر واحد]] قابل اعتنایی منتهی نشود، و هیچ آیه‌ای به‌طور اطمینان‌بخشی، از سایر آیات قبل و بعدش متمایز نگردد، هیچ الزامی نیست که یکی از این روایت اخذ شود، لا جرم هر یک از این روایات که روشن و قابل اعتماد بود را می‌پذیریم و ما بقی را طرد می‌کنیم، یا به هیچ‌یک عمل نمی‌کنیم، و اگر شخصی اهل تدبر باشد، باید به هر روایتی که در نظرش بیشتر قابل اعتماد بود، عمل نماید.»<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=ترجمه تفسیر المیزان|سال=1402|نام=محمدحسین|نام خانوادگی=طباطبایی|ناشر=جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، دفتر انتشارات اسلامی|جلد=13|صفحه=320|مکان=قم}}</ref>
[[علامه طباطبایی]] درباره شمارگان آیات قرآن می‌گوید: «در این خصوص نص متواتری نرسیده که یک یک آیه‌ها را معرفی کند و هر یک را از دیگری متمایز سازد. روایات محدودی هم که رسیده به خاطر خبر واحد بودن قابل اعتماد نیستند؛ روشن‌ترین علت بر نبودن دلیل معتبر، اختلاف اهل مکه، مدینه، شام، بصره و کوفه است، که درباره تعداد آیات اعداد متفاوتی ارائه کرده‌اند… وقتی اعداد به یک نص [[متواتر]] یا حداقل [[خبر واحد]] قابل اعتنایی منتهی نشود و هیچ آیه‌ای به‌طور اطمینان‌بخشی، از سایر آیات قبل و بعدش متمایز نگردد، هیچ الزامی نیست که یکی از این روایت اخذ شود، لا جرم هر یک از این روایات که روشن و قابل اعتماد بود را می‌پذیریم و ما بقی را طرد می‌کنیم، یا به هیچ‌یک عمل نمی‌کنیم، و اگر شخصی اهل تدبر باشد، باید به هر روایتی که در نظرش بیشتر قابل اعتماد بود، عمل نماید.»<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=ترجمه تفسیر المیزان|سال=1402|نام=محمدحسین|نام خانوادگی=طباطبایی|ناشر=جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، دفتر انتشارات اسلامی|جلد=13|صفحه=320|مکان=قم}}</ref>


===در روایات اسلامی===
===در روایات اسلامی===
تعداد آیات قرآن، در روایات مختلف بیان گشته است که این روایات توسط علماء مورد نقد و از درجه اعتبار ساقط گشته است. همان‌طور که گفته شد، عدد اهل کوفه منسوب به حمزه و کسایی و هشام می‌باشد. اما حمزه گفته است: «ابن ابی لیلی از عبدالرحمن السلمی از [[علی بن ابی طالب(ع)]] این تعداد را خبر داده است.»<ref name=":032">{{یادکرد کتاب|عنوان=ترجمه الاتقان فی علوم القرآن جلال الدین سیوطی|سال=1389|نام=سید مهدی|نام خانوادگی=حائری قزوینی|ناشر=امیرکبیر|جلد=1|صفحه=227|مکان=تهران}}</ref> [[علامه طباطبایی]] در نقد این روایت می‌نویسند: «و آنچه که از علی(ع) در عدد کوفیان نقل شده معارض است با ادله‌ای که از خود آن جناب و همچنین از سایر ائمه اهل بیت(ع) رسیده که: در هر سوره بسم اللَّه جزء آن سوره و یکی از آیات آن است، زیرا به حساب کوفیان، تنها بسم اللَّه [[فاتحه]]، جزء سوره است، و ما بقی به حساب نیامده، و لازمه روایت نامبرده این است که عدد آیه‌های قرآن به مقدار بسم‌الله‌ های سوره‌ها بیشتر باشد.»<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=ترجمه تفسیر المیزان|سال=1402|نام=محمدحسین|نام خانوادگی=طباطبایی|ناشر=جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، دفتر انتشارات اسلامی|جلد=13|صفحه=321|مکان=قم}}</ref>
تعداد آیات قرآن، در روایات مختلف بیان گشته است که این روایات توسط علماء مورد نقد و از درجه اعتبار ساقط گشته است. عدد اهل کوفه منسوب به حمزه و کسایی و هشام می‌باشد. اما حمزه گفته است: «ابن ابی لیلی از عبدالرحمن السلمی از [[علی بن ابی طالب(ع)]] این تعداد را خبر داده است.»<ref name=":032">{{یادکرد کتاب|عنوان=ترجمه الاتقان فی علوم القرآن جلال الدین سیوطی|سال=1389|نام=سید مهدی|نام خانوادگی=حائری قزوینی|ناشر=امیرکبیر|جلد=1|صفحه=227|مکان=تهران}}</ref> [[علامه طباطبایی]] در نقد این روایت می‌نویسند: «و آنچه که از علی(ع) در عدد کوفیان نقل شده معارض است با ادله‌ای که از خود آن جناب و همچنین از سایر ائمه اهل بیت(ع) رسیده که: در هر سوره بسم اللَّه جزء آن سوره و یکی از آیات آن است، زیرا به حساب کوفیان، تنها بسم اللَّه [[فاتحه]]، جزء سوره است، و ما بقی به حساب نیامده، و لازمه روایت نامبرده این است که عدد آیه‌های قرآن به مقدار بسم‌الله‌ های سوره‌ها بیشتر باشد.»<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=ترجمه تفسیر المیزان|سال=1402|نام=محمدحسین|نام خانوادگی=طباطبایی|ناشر=جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، دفتر انتشارات اسلامی|جلد=13|صفحه=321|مکان=قم}}</ref>


[[امام صادق(ع)]] در اینباره می‌فرماید: «قرآنی که [[جبرئیل]] برای محمد(ص) آورد ۱۷ هزار آیه بوده است».<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=الکافی|سال=1430|نام=أبو جعفر محمّد بن یعقوب |نام خانوادگی=الکلینی الرازی|ناشر=دار الحدیث|جلد=4|صفحه=674|مکان=قم}}</ref> هر چند که این روایت، [[صحیح السند]] است<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=مرآة العقول فی شرح أخبار آل الرسول|سال=1404|نام=محمّد باقر |نام خانوادگی=المجلسی|ناشر=دار الکتب الإسلامیّة|جلد=12|صفحه=525|مکان=تهران}}</ref> برای آنکه این روایت به علت تعارض با متن قرآن در خصوص عدم تحریف شدن قرآن، از اعتبار ساقط نشود و کنار گذاشته نشود، مورد توجیه قرار گرفته است.<ref name=":022">{{یادکرد کتاب|عنوان=شناخت‌نامه قرآن|سال=1391|نام=محمد|نام خانوادگی=محمدی ری شهری|ناشر=دار الحدیث|جلد=1|صفحه=308|مکان=قم}}</ref> از این میان می‌توان به مورد زیر اشاره کرد:
[[امام صادق(ع)]] در این‌باره می‌فرماید: «قرآنی که [[جبرئیل]] برای محمد(ص) آورد ۱۷ هزار آیه بوده است».<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=الکافی|سال=1430|نام=أبو جعفر محمّد بن یعقوب |نام خانوادگی=الکلینی الرازی|ناشر=دار الحدیث|جلد=4|صفحه=674|مکان=قم}}</ref> هر چند که این روایت، [[صحیح السند]] است<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=مرآة العقول فی شرح أخبار آل الرسول|سال=1404|نام=محمّد باقر |نام خانوادگی=المجلسی|ناشر=دار الکتب الإسلامیّة|جلد=12|صفحه=525|مکان=تهران}}</ref> برای آنکه این روایت به علت تعارض با متن قرآن در خصوص عدم تحریف شدن قرآن، از اعتبار ساقط نشود و کنار گذاشته نشود، مورد توجیه قرار گرفته است.<ref name=":022">{{یادکرد کتاب|عنوان=شناخت‌نامه قرآن|سال=1391|نام=محمد|نام خانوادگی=محمدی ری شهری|ناشر=دار الحدیث|جلد=1|صفحه=308|مکان=قم}}</ref> از این میان می‌توان به مورد زیر اشاره کرد:


'''توجیه اول:''' اینکه در این روایت کلمه «عشر» به اشتباه توسط نسخه نویسان یا راویان اضافه گشته باشد و امام در صدد بیان عدد تقریبی بوده است نه عدد دقیق.<ref name=":05">{{یادکرد کتاب|عنوان=شرح أصول الکافی|نام خانوادگی=المازندرانی، الملا صالح|ناشر=المکتبة الإسلامیة|جلد=11|صفحه=76|مکان=تهران}}</ref> این حدیث در برخی نسخ [[اعتبار کتاب کافی|الکافی]] و در بعضی منابع دیگر، «سبعة آلاف آیة» آمده است:
'''توجیه اول:''' در این روایت کلمه «عشر» به اشتباه توسط نسخه نویسان یا راویان اضافه گشته باشد و امام در صدد بیان عدد تقریبی بوده است نه عدد دقیق.<ref name=":05">{{یادکرد کتاب|عنوان=شرح أصول الکافی|نام خانوادگی=المازندرانی، الملا صالح|ناشر=المکتبة الإسلامیة|جلد=11|صفحه=76|مکان=تهران}}</ref> این حدیث در برخی نسخ [[اعتبار کتاب کافی|الکافی]] و در بعضی منابع دیگر، «سبعة آلاف آیة» آمده است:
*در کتاب [[الوافی]]، به نقل از الکافی شریف:ظاهر از متن الوافی این است که عبارت مزبور در نسخه محدّث [[فیض کاشانی|فیض]] از الکافی «سبعةآلاف آیة» بود.<ref name=":03">{{یادکرد کتاب|عنوان=الوافی|سال=1406|نام=محمد محسن|نام خانوادگی=فیض کاشانی|ناشر=کتابخانه امام أمیر المؤمنین علی(ع)|جلد=9|صفحه=1780-1781|مکان=اصفهان‌}}</ref>
*در کتاب [[الوافی]]، به نقل از الکافی: ظاهر از متن الوافی این است که عبارت مزبور در نسخه محدّث [[فیض کاشانی|فیض]] از الکافی «سبعةآلاف آیة» بود.<ref name=":03">{{یادکرد کتاب|عنوان=الوافی|سال=1406|نام=محمد محسن|نام خانوادگی=فیض کاشانی|ناشر=کتابخانه امام أمیر المؤمنین علی(ع)|جلد=9|صفحه=1780-1781|مکان=اصفهان‌}}</ref>
*در نسخه‌ای معتبر از الکافی، به صورت: «سبعة الاف آیة» آمده است. این نسخه از بهترین [[نسخ خطّی]] و صحیح الکافی به‌شمار می‌آید.<ref>{{یادکرد ژورنال|سال=1388|دوره=51|شماره=1|نام خانوادگی=احسانی فرلنگرودی، محمد|عنوان=صحیحه هشام و شمار آیات قرآن|صفحه=101|ژورنال=فصلنامه علمی پژوهی علوم حدیث}}</ref>
*در نسخه‌ای معتبر از الکافی، به صورت: «سبعة الاف آیة» آمده است. این نسخه از بهترین [[نسخ خطّی]] و صحیح الکافی به‌شمار می‌آید.<ref>{{یادکرد ژورنال|سال=1388|دوره=51|شماره=1|نام خانوادگی=احسانی فرلنگرودی، محمد|عنوان=صحیحه هشام و شمار آیات قرآن|صفحه=101|ژورنال=فصلنامه علمی پژوهی علوم حدیث}}</ref>
*در نسخهٔ منقّح و ممتاز دیگری از الکافی، به صورت: «سبعة آلاف آیة» آمده است.<ref>{{یادکرد ژورنال|سال=1388|دوره=51|شماره=1|نام خانوادگی=احسانی فرلنگرودی، محمد |عنوان=صحیحه هشام و شمار آیات قرآن|صفحه=101|ژورنال=فصلنامه علمی پژوهی علوم حدیث}}</ref>
*در نسخهٔ منقّح و ممتاز دیگری از الکافی، به صورت: «سبعة آلاف آیة» آمده است.<ref>{{یادکرد ژورنال|سال=1388|دوره=51|شماره=1|نام خانوادگی=احسانی فرلنگرودی، محمد |عنوان=صحیحه هشام و شمار آیات قرآن|صفحه=101|ژورنال=فصلنامه علمی پژوهی علوم حدیث}}</ref>
خط ۳۹: خط ۳۹:
این نسخ، در قوّت و کثرت، قابل سنجش با نسخ دیگری که در آن ۱۷ هزار آیه آمده، نیستند و توجیه «عدد تقریبی» نیز مورد نقد واقع گشته است.<ref>{{یادکرد ژورنال|سال=1388|دوره=51|شماره=1|نام خانوادگی=احسانی فرلنگرودی، محمد|عنوان=صحیحه هشام و شمار آیات قرآن|صفحه=102|ژورنال=فصلنامه علمی پژوهی علوم حدیث}}</ref>
این نسخ، در قوّت و کثرت، قابل سنجش با نسخ دیگری که در آن ۱۷ هزار آیه آمده، نیستند و توجیه «عدد تقریبی» نیز مورد نقد واقع گشته است.<ref>{{یادکرد ژورنال|سال=1388|دوره=51|شماره=1|نام خانوادگی=احسانی فرلنگرودی، محمد|عنوان=صحیحه هشام و شمار آیات قرآن|صفحه=102|ژورنال=فصلنامه علمی پژوهی علوم حدیث}}</ref>


'''توجیه دوم:''' اینکه متن حدیث تاویل برده شود و کلمه «قرآن»، بر معنای جامع وحی قرآنی و وحی بیانی حمل شود: وحی بیانی حاوی بیان تفسیر و تأویل قرآن است، در نتیجه، شش هزار و دویست و اندی از آن، وحی مُعجِز قرآنی می‌باشد و بقیه‌اش وحی بیانی می‌باشد که متکفّل تبیین و تأویلِ همان وحی قرآنی است. این همان [[مصحف امیرالمومنین(ع)]] می‌باشد.<ref name=":04">{{یادکرد کتاب|عنوان=الإعتقادات|سال=1414|نام=ابوجعفر محمد بن علی|نام خانوادگی=ابن بابَوَیْه قمی|ناشر=کنگره شیخ مفید|صفحه=84|مکان=قم}}</ref><ref name=":06">{{یادکرد کتاب|عنوان=الإیضاح|نام=الفضل بن شاذان|نام خانوادگی=الأزدی النیسابوری|ناشر=دانشگاه تهران|صفحه=215|مکان=تهران|دیگران=المحقق:السید جلال الدین الحسینی الأرموی}}</ref><ref name=":07">{{یادکرد کتاب|عنوان=أوائل المقالات فی المذاهب والمختارات|سال=1414|نام=الشیخ المفید محمد بن محمد|نام خانوادگی=العکبری، البغداد|ناشر=دار المفید|صفحه=81|مکان=بیروت}}</ref> و شواهدی از آیات و [[روایات]] نیز بر این توجیه دلالت دارد.<ref>{{یادکرد ژورنال|سال=1388|دوره=51|شماره=1|نام خانوادگی=احسانی فرلنگرودی، محمد|عنوان=صحیحه هشام و شمار آیات قرآن|صفحه=96-97|ژورنال=فصلنامه علمی پژوهی علوم حدیث}}</ref>
'''توجیه دوم:''' متن حدیث تاویل برده شود و کلمه «قرآن»، بر معنای جامع وحی قرآنی و وحی بیانی حمل شود: وحی بیانی حاوی بیان تفسیر و تأویل قرآن است، در نتیجه، شش هزار و دویست و اندی از آن، وحی مُعجِز قرآنی می‌باشد و بقیه‌اش وحی بیانی می‌باشد که متکفّل تبیین و تأویلِ همان وحی قرآنی است. این همان [[مصحف امیرالمومنین(ع)]] می‌باشد.<ref name=":04">{{یادکرد کتاب|عنوان=الإعتقادات|سال=1414|نام=ابوجعفر محمد بن علی|نام خانوادگی=ابن بابَوَیْه قمی|ناشر=کنگره شیخ مفید|صفحه=84|مکان=قم}}</ref><ref name=":06">{{یادکرد کتاب|عنوان=الإیضاح|نام=الفضل بن شاذان|نام خانوادگی=الأزدی النیسابوری|ناشر=دانشگاه تهران|صفحه=215|مکان=تهران|دیگران=المحقق:السید جلال الدین الحسینی الأرموی}}</ref><ref name=":07">{{یادکرد کتاب|عنوان=أوائل المقالات فی المذاهب والمختارات|سال=1414|نام=الشیخ المفید محمد بن محمد|نام خانوادگی=العکبری، البغداد|ناشر=دار المفید|صفحه=81|مکان=بیروت}}</ref> و شواهدی از آیات و [[روایات]] نیز بر این توجیه دلالت دارد.<ref>{{یادکرد ژورنال|سال=1388|دوره=51|شماره=1|نام خانوادگی=احسانی فرلنگرودی، محمد|عنوان=صحیحه هشام و شمار آیات قرآن|صفحه=96-97|ژورنال=فصلنامه علمی پژوهی علوم حدیث}}</ref>


==جستارهای وابسته==
==جستارهای وابسته==
trustworthy
۳٬۳۱۷

ویرایش