تعداد اهل‌بیت(ع)

سؤال

اهل بیت(ع) چه کسانی و چند نفر هستند؟

براساس برخی روایات مانند حدیث کسا اهل بیت، منحصر در پنج تن می‌باشد اما پیامبر(ص) و امامان شیعه در روایات دیگری مراد از اهل بیت را منحصر در چهارده معصوم یعنی پیامبر(ص)، فاطمه زهرا(س) و دوازده امام می‌دانند و دیگران داخل در معنی اهل بیت نمی‌باشند.

واژه‌شناسی

کلمه «اهل» در لغت به معنای بستگان نزدیک است. کلمه «بیت» به معنای خانه است. ترکیب این دو کلمه به مفهوم بستگان نزدیک از خاندان یک شخص است.

در آیات قرآن کلمه «اهل بیت» به معنای بستگان نزدیک در سه مورد به کار رفته است:

• خانواده حضرت موسی(ع).

• خانواده حضرت ابراهیم(ع).

• بستگان نزدیک پیامبر اکرم(ص) ﴿انما یرید الله لیذهب عنکم الرجس اهل البیت و یطهرکم تطهیرا﴾ خداوند اراده کرده است هر گونه پلیدی را از شما خاندان دور نماید و شما را پاکیزه گرداند.

در احادیث و روایات نیز آنچه از خاندان عصمت و طهارت به عنوان «اهل بیت» یاد شده است، بر گرفته از این آیه شریفه است. احادیثی نظیر: «انی تارک فیکم الثقلین کتاب الله و عترتی اهل بیتی»، «انما مثل اهل بیتی فیکم مثل سفینه نوح…» «اذکرکم الله فی اهل بیتی..» و… این که مراد از «اهل بیت» در قرآن و احادیث چیست و مصادیق آن چه کسانی اند؟

مراد از اهل بیت(ع)

از آیه ۳۳ سوره احزاب و احادیث مربوط به شأن نزول این آیه، به روشنی استفاده می‌شود که مراد از «اهل بیت» تعداد خاصی از نزدیکان و اقاریب پیامبر(ص) که اندک و دارای ویژگی عصمت می‌باشند هست چون ذیل آیه، آنان را به عنوان معصوم و مطهر از هر گونه عیب و خطائی، توصیف نموده است؛ بنابراین با توجه به ذیل آیه و نیز با توجه به الف و لام «البیت» معلوم می‌شود که آنان افرادی اند که اولا دارای عصمت اند و ثانیاً افراد مشخص و معیّنی هستند که الف و لام ناظر به آن بیت معهود می‌باشد و شامل همه افراد خانواده پیامبر(ص) نمی‌گردد. اما این که تعداد اهل بیت چند نفر و چه کسانی هستند، از آیه مطلبی به دست نمی‌آید.

بلکه در این مورد باید به گفتار خود پیامبر(ص) مراجعه نمود تا معنا و تفسیر آیه را بدست آورد و بیت معهود و نیز اهل آن را شناخت زیرا خود قرآن تبیین و توضیح معانی آیات را به پیامبر(ص) واگذار نموده است.

احادیث متعددی در شأن نزول این آیه نقل شده است که در منابع حدیثی شیعه و اهل سنت آمده است که به چند نمونه اشاره می‌شود:

• ابو سعید خدری از رسول خدا نقل نموده است که فرمود: آیه «انما یرید الله لیذهب عنکم الرجس اهل البیت و یطهرکم تطهیرا» درباره من و علی و فاطمه و حسن و حسین، نازل شده است.

• ام‌سلمه همسر پیامبر(ص) نقل نموده است که «نزلت هذه الآیه فی بیتی (انما یرید الله لیذهب عنکم الرجس اهل البیت و یطهرکم تطهیرا) و کان فی البیت علی و فاطمه و الحسن و الحسین» می‌گوید: این آیه در خانه من نازل شد در حالی که در داخل خانه علی(ع) و فاطمه(س) و حسن(ع) و حسین(ع) حضور داشتند. سپس می‌گوید: من درکنار در خانه بودم به پیامبر(ص) عرض کردم که وضعیت من چگونه است؟ فرمود: شما در نیکی هستی و پایان خوشی داری. در بعضی نقل‌ها آمده است که پیامبر اکرم(ص) به ام سلمه فرمود: بلند شو و از اهل بیت من فاصله بگیر و من نیز بلند شدم در کناری از خانه قرار گرفتم. این نشان می‌دهد که پیامبر(ص) حتی ام سلمه را نیز مجاز ندانسته تا در جمع اهل بیت قرار گیرد بلکه به او امر نموده تا از آنان فاصله بگیرد سپس جامه را بر آنان پیچیده و این آیه را در حق آنان تلاوت نموده است.

• جابر نیز نقل می‌کند وقتی آیه «انما یرید الله لیذهب عنکم الرجس اهل البیت و یطهرکم تطهیرا» نازل شد جز علی و فاطمه و حسن و حسین(ع) کسی در آن خانه نبود.

طبق این احادیث، معلوم می‌شود که مراد از اهل بیت، عده خاصی از بستگان رسول خداست که این آیه در شأن آنان نازل شده است یعنی علی و فاطمه و حسن و حسین(ع) که در زمان نزول این آیه در کنار پیامبر(ص) حضور داشتند. البته این احادیث بیان‌گر شأن نزول آیه می‌باشد و مصادیق اهل بیت را در پنج نفر منحصر نمی‌کند بلکه گویای مصادیق آیه در هنگام نزول آن است. لذا پیامبر اکرم(ص) بعداً این موضوع را توسعه داده و اصطلاح «اهل البیت» را در مورد دوازده نفر از امامان معصوم(ع) به کار برده است و مردم را به پیروی از آنان فرا خواند. احادیث «ثقلین» و «سفینه»، بیان‌گر استمرار حضور اهل بیت در کنار قرآن به عنوان جریان ثابت و مداومی است که امر امامت و رهبری مردم را تا قیامت بر عهده دارند و هیچ‌گاه این دو از هم جدا نمی‌شوند.

بنابراین با توجه به آیه تطهیر و احادیث وارده در مورد اهل بیت(ع) روشن می‌شود که مراد از اهل بیت پیامبر(ص) خصوص امامان دوازده‌گانه معصوم(ع) به همراه خود پیامبر(ص) و فاطمه زهرا(س) می‌باشند و غیر از این چهارده معصوم(ع) کس دیگری مصداق واژه «اهل البیت» نمی‌باشد.

پیامبر اکرم(ص) نیز تعداد آنان، ویژگی‌های آنان و خصوصیات اسمی آنان را به‌طور روشن معرفی نموده است.

مطالعه بیشتر

• اهل بیت در آیه تطهیر، سید جعفر مرتضی عاملی.
• اهل بیت در قرآن و حدیث، محمدی ری شهری.
• بررسی شخصیت اهل بیت در قرآن، ولی الله نقی پور.