خود تربیتی

(تغییرمسیر از تربیت خود)
سؤال

شیوه «خود تربیتی» و مراحل آن چیست؟

خود تربیتی، شیوه‌ای است که در آن فرد با هوشیاری و مراقبت نسبت به ارزش‌های اخلاقی، تلاش می‌کند رفتارهای غیراخلاقی از او سر نزده و ویژگی‌های خوب او از میان نرود.

این شیوه را دارای سه مرحله دانسته‌اند که در آن، فرد به رفتارهای جزئی خود دقت کرده و آن‌‌ها را با الگوهای ایده‌آل مقایسه می‌کند و در نهایت برای رفتارهای خوب، پاداش و برای رفتارهای بد، مجازات در نظر می‌گیرد.

تعریف

«خود تربیتی» یکی از روش‌های تربیت اخلاقی در اسلام است، که به آن «خود کنترلی» یا «نظارت بر خود» نیز گفته می‌شود.[۱] در این روش، فرد با هوشیاری و مراقبت نسبت به ارزش‌های اخلاقی، تلاش کند رفتارهای غیراخلاقی از او سر نزده و باعث از میان رفتن ویژگی‌های خوب خود نشود.

مراحل

برای خود کنترلی، سه مرحله گفته شده است:

  • مشاهده خود: فرد در این مرحله، به ثبت رفتارهای خود به صورت جزئی می‌پردازد.
  • خود سنجی: در مرحله خودسنجی، رفتارهای فرد با الگوهای ایده‌آل، مقایسه و ارزیابی می‌شود.
  • خود تقویتی: در این مرحله، به رفتارهایی که هدف را نزدیک‌تر می‌کند، پاداش داده می‌شود؛ و رفتارهای بد، با تنبیه کنترل می‌شوند. بدین ترتیب، فرد با استفاده از پیامدهای رفتاری (پاداش و تنبیه) یک نظارت و مراقبت دائمی بر خود، به عمل می‌آورد.

شیوه‌ها

برای خود تربیتی، شیوه‌هایی گفته شده است:

  • سخت یا آسان گرفتن شرایط و وسایل زندگی. برای نمونه فرد ولخرج، پول کمتری در جیبش بگذارد.
  • محرومیت از برخی امور که نیاز است.
  • تسلط بر شرایط عاطفی.
  • استفاده از محرک رنج آور، مانند استفاده از ساعت زنگ‌دار.[۲]


جستارهای وابسته

منابع

  1. فرهنگ شیوه‌های رفتار درمانی، ترجمه ایزدی، دکتر سیروس، تهران، نشر رشد، شیوه درمانی کنترل خود، ص۲۷۷.
  2. دیلمی، احمد و آذربایجانی، مسعود، اخلاق اسلامی، قم، نشر معارف، چاپ چهل و یکم، ۱۳۸۵، ص۲۲۳.