زنان اسوه در قرآن

سؤال

زنان اسوه‌ای که نام شان در قرآن کریم آمده است دارای چه ویژگی‌هایی می‌باشند؟

از نظر دین مقدّس اسلام، زن و مرد نسبت به همدیگر برتری ذاتی ندارند، آنچه موجب مزیّت و ارزش است، اعمال و رفتار خود فرد است که باعث ترقّی، تکامل و تعالی انسان می‌شود، نه جنسیّت. قرآن کریم در این راستا می‌فرماید: ﴿... إِنَّ أَکْرَمَکُمْ عِنْدَ اللَّهِ أَتْقَاکُمْ …﴾ گرامی‌ترین شما باتقواترین شما هستند. پس معیار برتری در انسان‌ها، عمل صالح و تقوی است.

در جواب سؤال باید گفت: «خداوند تبارک و تعالی در سورهٔ مبارکهٔ تحریم چهار زن را به عنوان الگو، اسوه و نماد خوبی و بدی نام می‌برد».

نماد بدان

1. همسر نوح پیغمبر(ع).

۳. همسر لوط پیغمبر(ع) به عنوان نماد بدی معرّفی شدند. در قرآن کریم آمده است: ﴿ضَرَبَ اللَّهُ مَثَلا لِلَّذِینَ کَفَرُوا اِمْرَأَه نُوحٍ وَامْرَأَه لُوطٍ کَانَتَا تَحْتَ عَبْدَیْنِ مِنْ عِبَادِنَا صَالِحَیْنِ فَخَانَتَاهُمَا فَلَمْ یُغْنِیَا عَنْهُمَا مِنَ اللَّهِ شَیْئًا وَقِیلَ ادْخُلا النَّارَ مَعَ الدَّاخِلِینَ﴾ خداوند برای کسانی که کافر شده‌اند، به همسر نوح و لوط مثل زده است، آن دو تحت سرپرستی دو بنده از بندگان صالح ما بودند ولی به آن دو خیانت کردند و ارتباط با این دو [پیامبر] سودی به حالشان [در برابر عذاب الهی] نداشت و به آن‌ها گفته شد: وارد آتش شوید همراه کسانی که وارد می‌شوند. در این آیهٔ شریف، ویژگی آنان به عنوان خیانت ذکر شده است. - البتّه خیانت به معنای خلاف عفت نبود بلکه نافرمانی از شوهران شان و تخلّف از دستورات الهی بود-. ۴.

الگو و اسوهٔ خوبان

۱. آسیه بنت مزاحم، همسر فرعون، به عنوان الگو و اسوهٔ زنان معرّفی شد. خداوند در این راستا می‌فرماید ﴿وَ ضَرَبَ اللَّهُ مَثَلا لِلَّذِینَ آمَنُوا اِمْرَأَه فِرْعَوْنَ إِذْ قَالَتْ رَبِّ ابْنِ لِی عِنْدَکَ بَیْتًا فِی الْجَنَّه وَنَجِّنِی مِنْ فِرْعَوْنَ وَعَمَلِهِ وَنَجِّنِی مِنَ الْقَوْمِ الظَّالِمِینَ﴾ و خداوند برای مؤمنان به همسر فرعون مثل زده است، در آن هنگام که گفت: پروردگارا! خانه‌ای برای من نزد خود در بهشت بساز، و مرا از فرعون و کارا و نجات ده و مرا از گروه ستمگران رهایی‌بخش.

۲. مریم مقدّس، دختر عمران نیز به عنوان الگو و اسوهٔ زنان معرّفی شد خداوند در این راستا می‌فرماید: ﴿وَ مَرْیَمَ ابْنَتَ عِمْرَانَ الَّتِی أَحْصَنَتْ فَرْجَهَا فَنَفَخْنَا فِیهِ مِنْ رُوحِنَا وَصَدَّقَتْ بِکَلِمَاتِ رَبِّهَا وَکُتُبِهِ وَ کَانَتْ مِنَ الْقَانِتِینَ﴾ و هم چنین به مریم دختر عمران که دامان خود را پاک نگه داشت، و ما از روح خود در آن دمیدیم، او کلمات پروردگار و کتاب‌هایش را تصدیق کرده و از مطیعان فرمان خدا بود.

در این آیه، خصوصیّت حضرت مریم به عنوان پاک‌دامنی و فرمان برداری خدا بیان شده است.

پس این آیات متضمّن دو مَثَل است، مَثَلی که خداوند به وسیلهٔ آن حال کفّار را مجسّم می‌کند، و دیگری هم مَثَلی که بیان گر حال مؤمنین است، مَثَل اوّل حال و ویژگی کفّار را در شقاوت و هلاکت روشن نموده است، می‌فرماید: اگر چنین شدند به خاطر خیانتی بود که به خدا و رسولش کردند، و سرانجام خیانت به خدا و رسول همین است. از هر کسی چنین خیانتی سر بزند، به سرانجامی نافرجام منتهی خواهد شد. هر چند وابسته به انبیاء باشد؛ و مَثَل دوّم بیانگر این حقیقت است که سعادت و رستگاری مؤمنین هم تنها به خاطر اطاعت و ایمان خالص‌شان به خدا و رسول بوده است.

ناگفته نماند همان طوری که از آیات به دست می‌آید، ویژگی و الگو بودن هم در جهت مثبت وجود دارد و هم در جهت منفی، بزرگ‌ترین ویژگی که برای زنان بد در قرآن کریم نام برده شد خیانت است که همان نافرمانی و سرپیچی از فرمان الهی بود؛ و خصوصیّت و ویژگی زنان خوب را یکی پاکدامنی و دیگری مطیع محض خدا و پیغمبر خدا ذکر نموده است. نکتهٔ قابل توجّه این که در دین مقدّس اسلام، تعالیم ارزشمندی وجود دارد که در دشوارترین شرایط تاریخی برای زنان ـ که دختران را زنده به گور می‌کردند و زن را همانندکالا به ارث می‌بردند و مالک می‌شدند، و او را از هر گونه حقیّ محروم می‌داشتند ـ پیامبر اکرم(ص) بلندترین گام را در بدترین شرایط، در جهت احیای حقوق زن و پاس داشت کرامت انسانی وی برداشته است تا آن جایی که فرمود: «احسن الناس ایمانا احسنهم خلقاً و الطفهم باهله و انا الطفکم باهلی» بهترین مردم از نظر ایمان آن کسی است که خوش‌اخلاق‌تر باشد و نسبت به زن خود، سازگارتر و مهربان‌تر باشد، و من از همهٔ شما دربارهٔ زن‌ها و اهل خود بهتر هستم. با این بیان، پیامبر اکرم(ص) به زنان جهان ارزش و اعتبار بخشید.

خلاصه این که ویژگی زنانی که نام آن‌ها در قرآن کریم بیان شده است، در جهت خوبی، پاک‌دامنی و مطیع خدا و پیامبر خدا، و در جهت بدی خیانت و نافرمانی، ذکر شده است.

معرفی منابع جهت مطالعهٔ بیشتر

۱. المیزان، ج۱۹، ص۶۹۱.

1. محمّدی اشتهاردی، محمّد، قصه‌های قرآن.
2. زن در آینهٔ جلال و جمال، اثر استاد جوادی آملی.