عدم جواز روزه برای مسافر با توجه به آیه ۱۸۴ سوره بقره

سؤال

آيه ی شريفه ی ﴿...و اَن تصوموا خير لَكم ان كنتم تعلمون﴾ (سوره ی بقره، آيه ی ۱۸۴)، به دنبال (اثبات) عدم جواز روزه برای مسافر است. حال آن که بعضی از اهل سنت در مسافرت روزه می گيرند; پاسخ آنان چيست؟

حنفيّه، شافعيّه، مالكيه و حنابله از جمله مذاهب اهل سنت هستند، و در بسياری از مسائل فقهی با يکديگر نيز اختلاف نظر دارند. در مورد احكام روزه ی مسافر، شرايط سفر و حدّ آن نيز نظرِ واحدی در ميان آنان به چشم نمی خورد; امّا درباره ی جواز يا عدم جواز روزه ی مسافر، مهم ترين مُستَنَد آن¬ها همان آيه ی شريفه ی ۱۸۴ سوره¬ي بقره می باشد.

درباره ی روزه ی مسافر، در ميان اهل سنت اتفاق نظر وجود ندارد; به طوری كه حنفيه و شافعيه معتقدند: در صورتی كه روزه گرفتن برای وی مشقّت نداشته باشد. مستحب است. آن ها برای اثبات مطلب خود به آيه ی شريفه ی (و اَنْ تَصُوموا لكم...) استناد كرده اند و می گويند اگر روزه در سفر مشقّت داشته باشد، افطار نمودن بهتر است.

مالكيه مي گويند: اگر مشقت نباشد، روزه براي مسافر بهتر است.

حنابله می گويند: افطار نمودن برای مسافر، سنّت است و روزه ی مسافر كراهت دارد; اگر چه مشقّتی نداشته باشد; زيرا پيامبر اكرم می فرمايد: «ليس من البرّ الصوم فی السفر»}}

اكثر علمای اهل سنت، معتقدند از آيه ی شريفه ی {{قرآن|اياماً معدودات فَمن كانَ منكم مريضاً اَوْ عَلی سفر فَعِده مِنْ اَيام اُخَر و علی الّذين تطيقونَه فِدْيَه طَعامُ مسكين فمن تطوَّعَ خيراً فهو خيرٌ لَهُ، و اَنْ تَصُوموا خيرٌ لَكُمْ ان كنتم تَعْمَلُون استفاده می شود كه مريض و مسافر مجاز به افطار هستند. يعني نه اين كه حتماً نبايد روزه بگيرند، بلكه حكم آن ها تخيير است; اگر مي خواهند افطار كنند و در صورت افطار، قضای آن را بگيرند.

در پاسخ به اهل سنت بايد گفت: از جمله ی (فَعِده مِنْ اَيّام اُخَر)، لزوم افطار به دست مي آيد; چون آيه می فرمايد: كسی كه مريض يا مسافر است، چند روز ديگر (غير از ماه رمضان) را روزه بگيرد; بنا بر اين، آيه ی شريفه قول ايشان را ردّ می كند. علاوه بر اين، همين معنا، از پيشوايان دين و خاندان پيغمبر اكرم ـ صلی الله عليه وآله ـ روايت شده و جمعی از اصحاب پيامبر مانند عبدالرحمن بن عوف، عمر بن خطاب، عبدالله بن عمر، ابوهريره و عروه بن زبير نيز بر وفق آن فتوا داده اند. برای اطلاع بيش تر می توانيد به كتاب های آيات الاحكام، باب صوم، ذيل آيه ی ياد شده رجوع نماييد.

و امّا مقصود از (وَ اَنْ تَصُومُوا خيرٌ لَكُم...) چيست؟ برخی از مفسرين گفته اند: اين جمله مربوط به (و علی الذين يطيقونه ...) است كه در اين صورت مقصود از آن چنين خواهد بود: كسانی كه روزه برای آن ها مشقت دارد، بهتر است به جای فديه دادن روزه بگيرند; چرا كه روزه برای آن ها به خاطر مصالحی كه در آن وجود دارد، بهتر است.

و برخی ديگر گفته اند كه اين جمله مربوط به همه ی كسانی است كه دارای عذر مي باشد و بايد افطار كنند (و در گذشته از آن ها ياد شده) مانند بيماران و مسافران و آن ها كه روزه برای آن ها مشقت دارد كه در اين صورت منظور آيه چنين خواهد بود: ای كسانی كه مريض يا مسافر هستيد و يا روزه برای شما مشقت دارد! روزه گرفتن برای شما از افطار و فديه بهتر است; اگر بدانيد و به مصالح و منافع روزه آگاه باشيد.

و جمعی ديگر معتقدند: اين جمله مربوط است به جمله ی (كتب عليكم الصيام...) است. در اين صورت معنای آن چنين خواهد بود: روزه بر شما همانند مِلَل پيشين فرض شده و بدانيد كه روزه به خاطر منافعی كه دارد، برای شما مفيد و خير است و از انجام آن كوتاهی نكنيد ... اين وجه متقن و مقبول تر است.

نکته ي ديگر آن كه جمله ی ﴿و اَنْ تَصُومُوا خَيْرٌ لَكُم...﴾ تأكيدي بر فلسفه ی روزه است و آن اين كه اين عبادت ـ همانند ساير عبادات ـ چيزی بر جاه و جلال خدا نمی افزايد بلكه تمام سود و فايده ی آن عايد عبادت كنندگان می شود.

شاهد اين سخن، تعبيرهای مشابه آن است كه در آيات ديگر قرآن به چشم می خورد; مانند: (ذلكم خير لكم ان كنتم تعلمون)(سوره ی جمعه، آيه ی ۹) كه بعد از حكم وجوب نماز جمعه ذكر شد است.

و در آيه ی ۱۶ از سوره ی عنكبوت می خوانيم: ﴿و ابراهيم اذ قال لقومه اعبدوا اللّه و اتقوه ذلكم خير لكم ان كنتم تعلمون﴾ او به بت پرستان گفت: خدا را پرستش كنيد و از او بپرهيزيد; اين برای شما بهتر است اگر بدانيد.

به اين ترتيب روشن می شود كه جمله ی (و ان تصوموا خير لكم) خطاب به همه ی روزه داران است نه گروه خاصّی از آنان. و نيز روشن می شود كه اين جمله دلالت بر وجوب تخييری روزه ندارد بلكه با توجه به جمله ی (و من كان مريضاً او علی سفر فعده من ايام اُخر) همان طور كه روزه گرفتن برای افراد سالم يك فريضه ی الهی است، افطار كردن هم برای بيماران و مسافران يك فرمان الهی می باشد كه مخالفت با آن گناه است.