صبر بر نماز با توجه به آیه ۱۳۲ سوره طه
چرا قرآن شریف به رسول خدا(ص) دستور می‌دهد، که بر نماز صبور باشد (طه، ۱۳۲) آیا انسان به سوی چیزی که به آن علاقه‌مند است و برای او امر بزرگی به شمار می‌آید، باید شتاب نماید یا صبر کند؟
برای روشن شدن پاسخ لازم است ترجمه و تفسیر آیه مورد پرسش بیان شود و آن‌گاه به پاسخ پرسش پرداخته شود.
۱. ترجمه آیه: «و خانواده خود را به نماز دستور ده و بر انجام آن شکیبا باش ما از تو روزی نمی‌خواهیم بلکه ما به تو روزی می‌دهیم و عاقبت نیک برای (اهل) تقوا است.}}[۱]
زمان نزول و مکان آن: سوره مریم و آیه فوق در مکه نازل شده است، درست در روزهایی که در روی زمین بیش از سه نفر مسلمان نبود، پیامبر اکرم(ص) علی(ع) و خدیجه کبری، از این رو، مراد از اهل در آیه همان دو نفر می‌باشند و ممکن است بعضی از نزدیکان را نیز شامل شود هرچند با گذشت زمان دامنه خاندان پیامبر(ص) گسترده شد.[۲]
در تاریخ وضعیت نماز خواندن آن سه بزرگوار، عفیف کندی می‌گوید: در روزگار جاهلیت وارد «مکه» شدم، ناگهان دیدم مردی آمد، در برابر «کعبه» ایستاد؛ سپس جوانی آمد، طرف راست او ایستاد چیزی نگذشت زنی آمد، پشت سر آنها قرار گرفت، مشاهده می‌کردم، دیدم این دو نفر به پیروی از آن مرد، رکوع و سجود می‌نمودند این منظره بی‌سابقه حس کنجکاوی مرا تحریک نمود، از عباس جریان را پرسیدم، در جواب گفت: آن محمدبن عبدالله، آن پسر برادرزاده او علی است، و آن زن همسر «محمد» است. به خدا سوگند روی زمین کسی جز این سه نفر پیرو آئین اسلام نیست.[۳]
از آنچه گفته شد، زمینه برای پاسخ فراهم شد و آن این که: نماز خواندن در روزگار و شهری که تمام آنها دشمن می‌باشند، و قصد جان نمازگزاران را دارند، واقعاً صبر و استقامت می‌خواهد، در واقع صبر بر خود نماز نیست بلکه صبر بر نماز علنی در خانه خدا است که در معرض دید کفار و مشرکین بودند، این نماز از آن جهت که در دید دشمنان و همراه با خطرات جسمی و جانی است نیاز به استقامت دارد، شاهد این پاسخ این است که مفسران نزول این سوره یا خصوص این آیه را در اوائل بعثت دانسته‌اند.[۴]
پاسخ دیگر این است که این آیه بیان یک نوع عظمتی است برای پیامبر اکرم(ص) و اهل او، چون علاوه بر این که به عموم مردم دستور نماز با آنها داده شده است. در خطاباتی مانند {{قرآن|اقیمو الصلوه[۵] آنها را امر به نماز نموده است، لذا پیامبر اکرم(ص) بعد از نزول آیه، تا شش ماه در خانه علی(ع) می‌آمد و می‌فرمود: «نماز، خداوند شما را رحمت کند، خداوند اراده نموده شما را پاکیزه گرداند، در نتیجه معنای آیه این می‌شود که بر نماز و انجام آن، و بر امر اهل بیت به نماز ادامه بده، از این که آنها را امر به نماز کنی خسته نشوی «واصبر علی فعلها و علی امرهم بها»[۶]
پاسخ سوم این که، معنای صبر در فرهنگ قرآنی و روایات، غیر از آن معنایی است که در ذهن مردم است؛ عرف مردم از صبر، فقط صبر در مقابل مصائب و سختی‌ها را می‌فهمند، اما در روایات صبر انواعی دارد، پیامبر اکرم(ص) فرمود: «الصبر ثلاثه: صبر عند المصیبه و صبر علی الطاعه و صبر عن المعصیه…» صبر بر سه قسم است، صبر در هنگامی که مصیبت وارد می‌شود، و صبر (و مداومت) بر طاعت و بندگی و صبر در مقابل ترک گناه و معصیت.[۷] جالب این است که در مورد مصیبت تعبیر به «عند = نزد» شده یعنی هنگامی که مصیبت پیش آید، ولی نسبت به طاعت با «علی=بر» آمده یعنی مداومت بر آن عبادت و دوام آن.
علی(ع) فرمود: «الصبر صبران صبرٌ علی ماتکره و صبرٌ علی ما تحب»[۸] صبر بر چیزی که خوشایند نیست و صبر بر چیزی که دوست داری، با توجه به این روایت، می‌توان گفت: صبر بر نماز تنافی با محبت و عشق به آن ندارد در این صورت صبر بیشتر معنای مداومت و استمرار را پیدا می‌کند.
علی(ع) می‌فرماید: رسول خدا پس از بشارت به بهشت، خود را در نماز خواندن (از بسکه زیاد می‌خواند) به زحمت می‌انداخت؛ زیرا خداوند به او فرمود: «خانواده خویش را به نماز فرمان ده[۹] و بر انجام آن شکیبا باش» پس پیامبر(ص) پی در پی خانواده خود را به نماز فرمان می‌داد و خود نیز در انجام نماز (با اینکه زیاد می‌خواند) شکیبا بود.
آنچه به عنوان نتیجه قابل بیان است، این است که: مراد از صبر، استقامت بر نماز در شرائط دشوار مکه می‌باشد، یا مداومت بر امر به نماز نسبت به اهلبیت، از این گذشته، در فرهنگ اسلامی، بر چیزی که انسان دوست دارد صبر لازم است و معنای آن مداومت بیشتر در چیزی است که بدان عشق می‌ورزد.
مطالعه بیشتر
۱. تفسیر نمونه، آیت الله مکارم شیرازی، ج۱۳، ص۳۴۱.
۲. ترجمه تفسیر صافی، ج۲، فیض کاشانی، ذیل آیه ۱۳۲ طه.
۳. ترجمه مجمع‌البیان، ابوعلی طبرسی، ج۷، ذیل آیه ۱۳۲ طه.
۴. ترجمه تفسیر المیزان، علامه طباطبایی، ج۱۴، ذیل آیه ۱۳۲ طه.
منابع
- ↑ طه/ ۱۳۲.
- ↑ مکارم شیرازی، ناصر و همکاران، تفسیر نمونه، تهران، دارالکتب الاسلامیه، چاپ هشتم، ۱۳۷۰، ج۱۳، ص۳۴۲.
- ↑ سبحانی، جعفر، فروع ابدیت، نشر عمار، ۱۳۵۱، ج۱و۲، ص۲۰۳ و ر.ک. طبری، تاریخ طبری، ج۲، ص۲۱۱ و ر.ک. ابن اثیر، کامل، ج۲، ص۳۷–۳۸.
- ↑ طباطبایی، سید محمد حسین، تفسیر المیزان، تهران، دارالکتب الاسلامیه، چاپ چهارم، ۱۳۶۲، ج۱۴، ص۲۶۰.
- ↑ بقره/ ۴۳.
- ↑ ابوعلی طبرسی، مجمع‌البیان، بیروت، دارالمعرفه، چاپ دوم، ۱۴۰۸ هـ ۱۹۸۸م، ج۷و۸، ص۵۹–۶۰ و ر.ک. فیض کاشانی، محسن، تفسیر الصافی، بیروت، مؤسسه الاعلمی، ج۳، ص۳۲۷–۳۲۸.
- ↑ کلینی، محمدبن یعقوب، اصول کافی، تهران، دارالکتب الاسلامیه، ج۲، ص۹۱.
- ↑ عبدالواحد آمدی، غررالحکم، ترجمه محمدعلی انصاری، ص۷۹.
- ↑ نهج‌البلاغه، خطبه ۱۹۰ و ۱۹۹.