حدود آزادی در قرآن

سؤال

حدود آزادی در قرآن کریم تا چه حد است؟

اساس دین بر پایه اختیار بنا شده است و رسالت پیامبران و تبلیغ آنان، در راستای حق انتخاب انسان‌ها انجام می‌گیرد. قرآن کریم بارها مردم را به تفکر دعوت کرده است و اجبار و اکراه در دین را صراحتا رد می‌کند. ایمان قلبی و پذیرش دین اگر از راه آزادی و حق انتخاب نباشد، امری عبث و بی‌فایده است که مقاصد و اهداف دین را به همراه ندارد.

آزادی اندیشه و تفکر و تعقل

زیربنای انتخاب صحیح هدف، برخوردار بودن از هدایت الهی می‌باشد. قرآن کریم می‌فرماید: ﴿كَذلِكَ يُبَيِّنُ اللَّهُ لَكُمُ الْآياتِ لَعَلَّكُمْ تَتَفَكَّرُونَ؛ این گونه خداوند آیاتش را برای شما روشن می‌گرداند، باشد که (در کار دنیا و آخرت) بیندیشید.﴾(بقره:۲۱۹) این اندیشیدن جز در فضایی باز و آزاد تحقق پیدا نمی‌کند. اگر امر به تفکر همراه با آزادی نباشد، امکان انجام آن وجود ندارد.

آزادی سیاسی

قرآن کریم، حق دخالت در نظام سیاسی و برخورداری از حق انتخاب را به رسمیت می‌شناسد و از هرگونه استبداد نهی می‌کند و لزوم دخالت مردم در تعیین سرنوشت خویش را یادآور و آزادی سیاسی آنان را به رسمیت شناخته و تأمین کرده است، چنان‌که می‌فرماید: ﴿وَ شاوِرْهُمْ فِي الْأَمْرِ؛ پس با آنان مشورت کن﴾(بقره:۱۵۹) و نیز سوره‌ها و آیات (فتح، آیه ۱۰، و توبه، آیه ۶ و ۸۵ و…)

آزادی عقیده و انتخاب دین

قرآن کریم در راستای تکریم و احترام به اراده انسان و اندیشه و شعور او هرگونه تحمیل عقیده و اجبار در امر انتخاب دین را نهی می‌کند. اساساً در اسلام تحقیق در انتخاب دین و پذیرش اصول دین یک امر ضروری محسوب می‌شود. چنان‌که می‌فرماید: ﴿لا إِكْراهَ فِي الدِّينِ قَدْ تَبَيَّنَ الرُّشْدُ مِنَ الْغَيِّ؛ در دین هیچ اجباری نیست و راه از بیراهه به خوبی آشکار شده است﴾(بقره:۲۵۶) و نیز آیات ۲۱۷ بقره و ….

آزادی بیان

آزادی بیان از نظر قرآن یک سنت الهی و توصیه اولیای او به شمار می‌رود و اساساً آیات و سوره‌های قرآن سرشار از گفتگوهای منطقی، شنیدن سخن مخالفان، آزادی بیان و … می‌باشد، چنان‌که سوره‌ها و آیات «زمر آیه ۱۸؛ آل عمران آیه ۶۱ و …» به آن اشاره دارد.

باید توجه داشت که آزادی در عرصه‌های مختلف دارای حدود و موازینی است و آزادی لجام گسیخته و بدون قید، هرج و مرج به دنبال دارد. از جمله قرآن کریم درباره تعدی نکردن به حدود و احکام الهی و رعایت مرزهای الهی می‌فرماید: ﴿تِلْکَ حُدُودُ اللَّهِ فَلا تَعْتَدُوها وَ مَنْ یَتَعَدَّ حُدُودَ اللَّهِ فَأُولئِکَ هُمُ الظَّالِمُونَ؛ این‌ها (احکام) حدود و مرزهای الهی است از آن تجاوز نکنید، هر کس از آن تجاوز کند ستمگر است.﴾(بقره:۲۲۹)

مطالعه بیشتر

۱. مصباح یزدی، محمدتقی، تکثر گرائی دینی یا پلورالیزم دینی، انتشارات مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره) قم، در چهار مجلد (بحث آزادی).

۲. حسین‌زاده، محمد، مبانی معرفت دینی، انتشارات مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره)، قم، ص۱۲۵–۹۵.

۳. مطهری، مرتضی، انسان و سرنوشت، قم، انتشارات صدرا.

۴. مطهری، مرتضی، گفتارهای معنوی، قم، انتشارات صدرا.

۵. یزدانی، عباس، آزادی، قم، نشر پارسایان وایمانی، ص۷۷–۱۰.

۶. طباطبایی، محمد حسین، مجموعه رسائل، قم، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، ص۳۴۶–۳۵۰.