روحانیت و تجدد (کتاب)

سؤال

کتاب روحانیت و تجدد از کیست و چه موضوعاتی را مورد بحث قرار می‌دهد؟

روحانیت و تجدد اثری از عبدالوهاب فراتی

روحانیت و تجدد
اطلاعات کتاب
نویسنده	عبدالوهاب فراتی
زبان	فارسی
اطلاعات نشر
ناشر	پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی

درگاه‌ها

این اثر روایتی جامع از نحوه تعامل روحانیت با غرب ارائه می‌کند؛ دوم آنکه جریانهای فکری – سیاسی روحانیت حوزه علمیه قم را برحسب مؤلفه مدرنیته صورتبندی می‌کند، سوم آنکه ظرفیتها و محدودیت کنونی روحانیت با جهان غرب را مورد ارزیابی قرار می‌دهد.

معرفی

کتاب «روحانیت و تجدد (با تأکید بر جریان‌های فکری سیاسی حوزه علمیه قم)» اثر عبدالوهاب فراتی است که توسط پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی تهیه و در ۵۱۵ صفحه منتشر شد.

این اثر روایتی جامع از نحوه تعامل روحانیت با غرب ارائه می‌کند؛ و جریان‌های فکری سیاسی روحانیت حوزه علمیه قم را برحسب مؤلفه مدرنیته صورتبندی می‌کند، و نیز ظرفیت‌ها و محدودیت کنونی روحانیت با جهان غرب را مورد ارزیابی قرار می‌دهد.

این کتاب اولین اثری است که با تمرکز بر بحث روحانیت حوزه علمیه قم به جریانشناسی فکری و سیاسی آن پرداخته است، در سایر آثار معمولاً روحانیت در عرض سایر نیروها مورد مطالعه قرار گرفته است.

نویسنده

عبدالوهاب فراتی متولد سال ۱۳۴۷ش، فارغ التحصیل سطح ۳ حوزه علمیه، و دکترای علوم سیاسی از دانشگاه باقر العلوم است. دانش سیاسی در حوزه علمیه قم،‌ روحانیت و سیاست، مسائل و پیامدها، گونه شناسی فکری سیاسی حوزه علمیه قم،‌روحانیت و تجدد و تصحیح تحفه الملوک از آثار اوست. مدیر گروه علوم سیاسی پژوهشگده علوم و اندیشه سیاسی و عضو هیات علمی گروه سیاست پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی از سوابق علمی و اجرایی اوست.

جایگاه

این کتاب که با تأکید بر جریان‌های فکری - سیاسی حوزه علمیه قم پیگیری می‌شود، الگوی امام خمینی در تمایز نهادن میان مدرن شدن و نفی غرب زدگی را نیکوترین چشم‌انداز در تعامل با تجدد و تمدن غرب و مبنای تمدن اسلامی تفسیر می‌نماید.

رسالت اصلی این اثر، جریان‌شناسی روحانیت کنونی بر حسب فهم آنان از مدرنیته و تبعاً موضعی که در قبال تمدن برافراشته غرب اتخاذ می‌کنند، است. در این کتاب از افراد و جریان‌هایی سخن آمده که به نوعی در قبال مدرنیته و موضع سلبی یا ایجابی دارند، اعم از این که آنان وفادار به نظریه سیاسی امام خمینی و در تعامل با نظام سیاسی جمهوری اسلامی باشند یا نه.

مبحث کانونی این اثر، سه گونه فهم و تبعاً واکنش‌های متفاوتی است که روحانیت حوزه علمیه قم با مدرنیته داشته است. برخی از روحانیون کلیت مدرنیته را به چالش می‌کشند و در مقابل آن مقاومت می‌ورزند؛ برخی به پذیرش بسیاری از مؤلفه‌های آن تن می‌دهند و گروه سوم ضمن مقاومت در قبال مفهومی به نام غربگرایی، بنا به الزامات عمل جنبه‌هایی از مدرنیته را می‌پذیرد. این تقسیمبندی که به نوعی بر استدلالی قیاسی و استقرائی تکیه دارد گرچه ساده به نظر می‌رسد اما برآیند پژوهش ما در حوزه علمیه قم نشان می‌دهد که روایت و واکنش روحانیت در قبال مدرنیته بر همین تقسیمبندی حمل شده است. به همین دلیل، مهمترین پرسش این تحقیق این است که، روحانیت چه فهم و نسبتی با تجدد دارد؟، روحانیت از درون چه سنت و تاریخی به مواجهه با تجدد رسیده است، عوامل عمده فهم او از تجدد چیست؟ و بالاخره اینکه روایت و فهم او از تجدد چه خصائصی و ویژگیهایی دارد؟ و در نهایت چگونه می‌توان روحانیت را براساس مؤلفه مدرنیته، طیفبندی و جریانشناسی کرد؟ در پاسخ به این پرسشها به نظر می‌رسد: فهم روحانیت از مدرنیته نه امری دلبخواهانه بلکه مقید به سنتی است که تفکر او در درون آن شکل گرفته است. با این همه، امروزه، روحانیت تا حدودی برخلاف سالهای قبل از انقلاب، از الگوی واحدی درباب داوری درباره غرب پیروی نمی‌کند و به تنوع و تفاوتهای متکثری از فهم غرب نائل شده است.

روش تحقیق کتاب

روش تحقیق در این اثر مبتنی بر روش تفسیری هرمنوتیک فلسفی گادامر است. بی‌تردید گفتگو درباره چیستی و ماهیت فهم، پای هرمنوتیک به مبحث این رساله را باز می‌کند و می‌تواند ما را در تفسیر فهم روحانیت از تجدد یاری رساند. به همین منظور از میان نظریه‌های موجود، نظریه هرمنوتیکی گادامر به عنوان چارچوب نظری و رویکرد تفسیری این اثر برگزیده شده است تا با بهره‌مندی از آموزه‌های آن بتوان فهم روحانیت از تجدد را تبیین کرد. شیوه ارائه مطالب نیز مبتنی بر نوعی استدلال استقرائی – قیاسی است که داده‌ها را برحسب استقراء اما مبتنی بر برهانی قیاسی به خواننده ارایه می‌کند.

محتوا

این اثر در پنج فصل تألیف شده است؛ در فصل اول این اثر که با عنوان «هرمنوتیک و فهم هرمنوتیکی روحانیت از تجدد» نگارش یافته، به بیان پیشامدبودن و تاریخمندی و زبانمندی فهم روحانیت از تجدد پرداخته شده است.

نویسنده در دومین فصل از کتاب حاضر به «تبار و زمینه فهم روحانیت از تجدد» می‌پردازد که در این راستا در سه گفتار، حوزه علمیه قم را در سه بازه زمانی بین سال‌های ۱۳۲۰–۱۳۰۲ و ۱۳۴۰–۱۳۲۰ و ۱۳۵۷–۱۳۴۰ مورد بحث و بررسی قرار داده است که عناوین برخی از مباحث مطرح شده در این فصل عبارت است از: حوزه علمیه قم و افق معنا، روحانیت و فردی شدن فقه، عبور از محدودیت و فعال شدن نسبی روحانیت، حوزه علمیه قم و نشانه‌هایی برای تغییر، حوزه علمیه قم و منازعه با سیاست، روحانیت و دستیابی به نظریه سیاسی حکومت، روحانیت و شیوه‌های نوین مبارزه، و صورت بندی روحانیت حوزه علمیه قم.

«انقلاب اسلامی؛ گسست یا تداوم در فهم روحانیت از تجدد» عنوان سومین فصل از کتاب حاضر است که در سه گفتار به «روند نوگرایی در حوزه علمیه قم»، «امام خمینی و همنهادگرایان اسلام و مدرنیته» و «آیت الله مصباح؛ نقدی محافظت گرایانه علیه غرب» اشاره شده است.

در فصل بعدی که با عنوان «چالش مدرنیته و بازگشت به سنت» تألیف شده، ضمن بیان مختصات عمومی سنتی‌های حوزه علمیه قم، در سه گفتار «روحانیت و اسلام ناب سنتی»، «مهدی نصیری و جریان سنتی عملگرا»، و «فرهنگستان علوم اسلامی، شورشی فلسفی علیه مدرنیته» تبیین شده است.

در چهارمین و آخرین فصل از کتاب حاضر که با عنوان «اسلام تجدیدنظر طلب» است، در دو گفتار به مباحثی از جمله زن و مسئله مشارکت در پارلمان، زن و مسئله قضاوت دینی، زن و مسئله مرجعیت دینی، شرط فقاهت حاکم اسلامی و حدود و قلمرو اختیارات ولی فقیه منتخب مردم پرداخته است.

محتوا۲

این اثر مشتمل بر یک مقدمه و شش فصل است، در مقدمه، مهمترین پرسشها، فرضیة، مفاهیم، روش تحقیق و چهارچوب نظری مورد بحث قرار گرفته‌اند. هرمنوتیک و فهم هرمنوتیکی روحانیت از تجدد عنوان فصل اول است که نقشی روشی در کلیت پژوهش ایفا کرده است در فصل دوم، زمینه و تبار فهم روحانیت از تجدد از آغاز تأسیس حوزه علمیه قم در دوره آیتالله حائری یزدی مورد مطالعه قرار گرفته است. فصل دوم که بیان از سنت فکری روحانیت درباب تجدد است تا آغاز انقلاب اسلامی ادامه می‌یابد و گسست یا تداوم آن فهم در فصل سوم تحت عنوان «انقلاب اسلامی، گسست یا تداوم در فهم روحانیت از تجدد» پیگیری شده است. چالش مدرنیته و بازگشت به سنت عنوان فصل چهارم و اسلام تجددنظرطلب عنوان فصل پنجم است.