عبرت‌آموزی در قرآن

سؤال

عبرت و عبرت آموزی را در قرآن بیان کنید؟ از چه چیزهایی باید عبرت گرفت؟

قرآن برای عبرت گرفتن چند راه‌کار اساسی ارائه می‌کند: مسافرت و عبرت گرفتن از سرانجام انسان‌های گذشته؛ مطالعه تاریخ و داستان گذشتگان و پندگیری؛ عبرت گرفتن از جنگ‌های رسول خدا(ص) با توجه به عوامل پیروزی‌ها و شکست‌ها.

مسافرت و عبرت‌آموزی

مقالهٔ اصلی: توصیه به مسافرت در قرآن

قرآن مردم را تشویق به مسافرت کرده است. مسافرت و سیر در زمین در فرهنگ قرآن، به معنای جهان‌گردی بی‌هدف نیست. بلکه به معنای عبرت آموزی، شناخت نشانه‌های خداوند، آگاهی از قدرت خدا و بررسی حوادث تاریخی گذشتگان است.

﴿أَ فَلَمْ یَسِیرُوا فِی الْأَرْضِ فَیَنْظُرُوا کَیْفَ کانَ عاقِبَةُ الَّذِینَ مِنْ قَبْلِهِمْ؛ آیا آنها سیر در زمین نمی‌کنند، تا بنگرند سرنوشت آنان (طغیان‌گران پیشین) چگونه شد!﴾(یوسف:۱۰۹)

﴿قُلْ سِیرُوا فِی الْأَرْضِ ثُمَّ انْظُرُوا کَیْفَ کانَ عاقِبَةُ الْمُکَذِّبِینَ؛ بگو! سیر در زمین داشته باشید تا بنگرید عاقبت تکذیب کنندگان چگونه شد.﴾(انعام:۱۱)

تاریخ و داستان گذشتگان و پندگیری

داستان‌های پیامبران الهی در بسیاری از آیات قرآن بیان شده است. هدف قرآن از این داستان‌ها ارائه راه‌کارهای سازنده برای کمال بشریت است. از همین‌رو از مسایلی که نقشی در هدایت ندارد، سخن به میان نیامده است. مانند تاریخ ولادت، تاریخ وفات، فرزندان و همسران پیامبران(ع) و…. ﴿لَقَدْ کانَ فِی قَصَصِهِمْ عِبْرَةٌ لِأُولِی الْأَلْبابِ؛ این داستان (حضرت یوسف) برای صاحبان درک خالص، عبرت است﴾(یوسف:۱۱۱) نکته‌های عبرت‌آموزی مانند شدن مکر دشمنان، زمینه الهی برای اثبات بی‌گناهی حضرت یوسف(ع)، دوری از شهوت و گناه، رسوایی زلیخا، پاکدامنی حضرت یوسف(ع) و….

جنگ‌های پیامبر خدا(ص)، عبرتی برای مسلمانان

قرآن در آیه ۱۳ سوره آل عمران، عنایت خداوند به رزمندگان جنگ بدر و القاء رعب در دل دشمنان را مایه عبرت صاحبان بصیرت بیان می‌کند: ﴿قَدْ کانَ لَکُمْ آیَةٌ فِی فِئَتَیْنِ الْتَقَتا فِئَةٌ تُقاتِلُ فِی سَبِیلِ اللَّهِ وَ أُخْری کافِرَةٌ یَرَوْنَهُمْ مِثْلَیْهِمْ رَأْیَ الْعَیْنِ وَ اللَّهُ یُؤَیِّدُ بِنَصْرِهِ مَنْ یَشاءُ إِنَّ فِی ذلِکَ لَعِبْرَةً لِأُولِی الْأَبْصارِ؛ دو گروهی که در میدان جنگ بدر با هم روبرو شدند، نشانه درس عبرتی برای شما بود. یک گروه در راه خدا نبرد می‌کردند و جمع دیگری که کافر بودند (در راه شیطان پست) در حالی که آن‌ها گروه را با چشم خود دو برابر آنچه بودند می‌دیدند، در این عبرتی است برای صاحبان بصیرت.﴾ عبرت‌های جنگ‌ها عبارتند از: توجه به عوامل پیروزی‌ها و شکست‌ها؛ نقش ایمان در پیشبرد اهداف جنگ؛ برای خدا بودن جنگ‌ها نه انتقام‌جویی یا کشورگشایی و …. قرآن ماجرای جنگ بنی‌النضیر و توطئه یهودی‌ها بر ضد مسلمانان و برخورد شدید لشکر اسلام با آنان و شکست سخت آن‌ها در برابر لشکر اسلام را مایه عبرت صاحبان بصیرت می‌داند: ﴿پس عبرت بگیرید ای صاحبان بصیرت﴾(حشر:۲)