غریب الغرباء

سؤال

چرا به امام رضا(ع) غريب الغربا مي گويند؟ آيا اين لقب مستند است؟

اين لقب به اين شکل در روايات وجود ندارد، بلکه تنها کلمه «غريب» وجود دارد و در کتب معتبره شيعه نقل شده است. روايتي است که امام صادق(ع) به ايشان اين لقب را مي دهند و در روايتي ديگر خود امام رضا(ع) به خود لقب غريب مي دهند، اما امام صادق(ع) فرمودند: «فرزندي از فرزندان من در خراسان کشته مي شود (شهيد مي گردد) که به آن ديار طوس گفته مي شود، هر کس او را زيارت کند در حالي که عارف به حق او باشد، روز قيامت او را با دست خود بگيرم و با خود وارد بهشت کنم اگر چه داراي گناهان کبيره باشد، پس سئوال شد، حق معرفت او چيست؟

امام فرمودند: اينکه بدانيد او امام مفترض الطاعه و ولي خداست، غريب و شهيد است.

هر کس او را زيارت کند در حالي که عارف به حق او باشد خداوند به او اجر هفتاد شهيد از شهيداني که در رکاب رسول خدا(ص) شهيد شده اند، مي دهد».

در روايت ديگر ابي الصلت مي گويد: از امام رضا(ع) شنيدم که فرمودند: « به خدا قسم از ما (اهل بيت) نيست مگر اينکه به قتل مي رسد و شهيد مي گردد، از او پرسيدم آيا شما نيز شهيد مي گرديد؟ ايشان فرمودند: بلي من به دست شقي ترين اهل زمانه خود مسموم مي گردم سپس بدنم در بلاد غربت دفن مي گردد، آگاه باشيد که هر کس در اين غربتم به زيارت من بيايد، خداوند به او اجر صد هزار شهيد و صد هزار صديق و صد هزار حج و عمره مقبول و صد هزار مجاهد در راه خدا مي دهد، هم چنين او در زمره ما اهل بيت محشور شود و در بالاترين درجات بهشت در کنار ما خواهد بود».

اما راجع به معناي کلمه «غريب» بايد گفت «غريب» از ماده «غرب» است به معناي «دور شد و رفت به آن سو، پنهان گرديد، غائب شد»، خود «غريب» که مصدر است به معناي «مسافر، دور شونده» به کار مي رود. در نتيجه به مسافري که از وطن خود دور شده و از اهل و فاميل خود جدا شود «غريب» مي گويند، در عرف نيز همين معنا را دارد و به کسي که از خانه و کاشانه خود دور شده و در آن ديار از فاميل و اقوام کسي را نداشته باشد «غريب» مي گويند و معروف است که مي گويند در ديار غربت است.

به نظر مي رسد در اين روايات نيز همين معنا اراده شده باشد، زيرا امام رضا(ع) از خانه و کاشانه خود و از ميان فاميل و خويشان که در مدينه بودند جدا شده و به دستور مأمون عباسي به ديار خراسان به اجبار فراخوانده شد و تا آخر عمر مبارکشان در همان ديار به سر بردند.

زماني که توسط مأمون مسموم گشتند، هيچ کس از اهل بيت و خانواده حضرت در کنار ايشان نبودند تنها در لحظات آخر فرزند عزيزش امام جواد(ع) بر بالين پدر آمده و پس از چند لحظه ناپديد گشت. لذا قبل از شهادت و بعد آن و حتي در تشييع جنازه ايشان هيچ کس از فاميل و اقوام حضرت حضور نداشت به همين خاطر به ايشان غريب، اطلاق شده است. که به همان معناي «غربت» و دوري از فاميل است.

معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:

۱ـ سيره پيشوايان، مهدي پيشوايي.

۲ـ منتهي الآمال، شيخ عباس قمي.

۳ـ تحليلي از زندگاني امام رضا(ع) محمد جواد فضل الله، ترجمه سيد محمد صادق عارف.