باقیات الصالحات

سؤال

آیا روایت معتبری وجود دارد که اثبات کند چند چیز است که ثواب آنها بعد از مرگ مؤمن به او می‌رسد؟

مفهوم‌شناسی

باقیات الصالحات در کاربرد عرفی آن به معنای آثار نیک و اقدامات عام‌ّالمنفعه است، که پس از مرگ نیز بر جای می‌ماند.

مفهوم قرآنی

باقیات الصالحات در کاربرد قرآنی آن، شامل همه کارهای نیک انسان است؛ چراکه ثواب آن برای همیشه در آخرت باقی است؛ برخلاف کارهای دنیایی که تأثیر آن محدود به دنیا است و پس از مرگ فایده‌ای برای انسان ندارد.

سند روایات

رجال‌شناسان و محدثان روایاتی را که بیانگر پیوستن آثار اعمال صالح دنیایی به مؤمن، پس از مرگ او است، معتبر دانسته‌اند؛ زیرا شمار آن به گونه‌ای است که به صادر شدن آن از معصوم(ع) اطمینان حاصل می‌شود. برخی از این روایات دارای سند صحیحی نیز هستند که گویای قطع نشدن حسنات مؤمنان پس از مرگ‌شان است.

در روایتی امام صادق «ع» فرمودند: «لَیْسَ یَتْبَعُ الرَّجُلَ بَعْدَ مَوْتِهِ مِنَ الْأَجْرِ إِلَّا ثَلَاثُ خِصَالٍ صَدَقَه أَجْرَاهَا فِی حَیَاتِهِ فَهِیَ تَجْرِی بَعْدَ مَوْتِهِ وَ سُنَّه هُدًی سَنَّهَا فَهِیَ یُعْمَلُ بِهَا بَعْدَ مَوْتِهِ أَوْ وَلَدٌ صَالِحٌ یَدْعُو لَهُ؛ پس از مرگ، برای کسی اجری و ثوابی نخواهد بود، مگر از سه ناحیه: کسی که صدقه‌ای در زمان زنده بودن خود به جریان بیاندازد و پس از مرگش نیز جریان داشته باشد؛ یا راه و رسم هدایت کننده‌ای در دوران زندگی پی نهاده باشد و پس از مرگش مردم به آن عمل کنند؛ یا فرزندی صالح داشته باشد که برایش دعا کند.»

با توجه به این روایت، مراد از صدقه جاریه، هزینه‌گذاری در راه خیر است که منفعت عمومی را در پی داشته باشد مثل ساخت مسجد، بیمارستان و سایر موقوفات.

صدقه جاریه

یکی از کارهای نیک که ثواب آن پس از مرگ فرد باقی است و به او می‌رسد، صدقه جاریه است. مراد از صدقه جاریه، هزینه‌گذاری در راه نیکی است که منفعت عمومی را در پی دارد؛ مانند ساخت مسجد، بیمارستان و دیگر موقوفات. در برخی روایات، صدقه و وقف دو ذخیره در روز آخرت و قیامت معرفی شده‌اند. در روایات به نهال کردن درخت و کندن چاه نیز اشاره شده است.

برپایی سنت‌های دینی

یکی از کارهایی که ثواب آن پس از مرگ نیز به او می‌رسد، برپایی سنت‌های دینی است که سبب هدایت انسان‌ها می‌شود؛ طوری که پس از مرگ فرد نیز، انسان‌ها با سنتی که او ایجاد کرده هدایت می‌شوند. برپایی جلسات تفسیر قرآن و شرح حدیث، از این جمله هستند.

باقی گذاشتن مصحف از خود، یکی دیگر از مواردی است که ثواب آن پس از مرگ نیز به فرد می‌رسد. منظور از مصحف نوشتن قرآن یا کتاب‌های هدایت‌کننده دانسته شده است.

فرزند صالح

فرزند صالح یکی از مواردی است که ثواب آن پس از مرگ والدین نیز به آنها می‌رسد. فرزند صالح با اعمالی مانند استغفار برای والدین، زیارت نیابی، حج نیابی، صدقه، نماز و روزه سبب تکامل برزخی والدین خود می‌شود. بر اساس روایتی، فرزندی که برای والدین خود دعا می‌کند، یکی از مواردی است که ثواب آن پس از مرگ نیز به والدین می‌رسد.