اعتقاد به ولایت امام علی(ع) شرط قبولی ایمان در زمان پیامبر(ص)
در روایات بسیاری شرط قبولی ایمان، محبت و مودت امام علی(ع) ذکر شدهاست. آیا این شرط در زمان حیات پیامبر(ص) نیز بودهاست یا مربوط به زمان بعد از پیامبر(ص) است؟
بررسی مجموع روایات اشاره دارد که محبت امام علی(ع) در زمان حیات پیامبر به عنوان یک ارزش مطرح بوده و به گفته ابوسعید خدری، ما در زمان حیات پیامبر منافقین را با بغضشان نسبت به علی میشناختیم، در نتیجه یکی از علائم نفاق افراد، بغض آنها نسبت به امیرالمؤمنین بودهاست. مسئله ولایت و رهبری امام علی(ع) نیز در زمان پیامبر(ص) و در چند نوبت به مردم عرضه شدهاست که آخرین بار، بعد از آخرین حج پیامبر(ص) و در روز غدیر با ابلاغ ولایت، رسالت پیامبر(ص) کامل شد. در این روز بسیاری از صحابه با امام علی(ع) بیعت کردند بنابراین محبت و ولایت امام علی(ع) از زمان ابلاغ ولایت بر مردم در روز غدیر و در زمان حیات پیامبر(ص) شرط قبولی ایمان دانسته میشود.
اجر رسالت
خداوند در قرآن به پیامبر امر فرمودهاست که اجری برای رسالت خود به جز دوستی نزدیکانش مطالبه نکند. ﴿ذلِکَ الّذی یُبشّرالله عِباده الّذین آمنوا وَ عَمِلو الصالحاتِ قُل لا أسئَلُکُم عَلَیه اَجْراً اِلاّالمَوَدَّه فِی الْقُرْبی﴾[۱] «این است همان که خدا بندگان خود را بدان بشارت میدهد، بندگانی که ایمان آورده و اعمال صالح انجام دادند. بگو من از شما در برابر رسالتم مزدی طلب نمیکنم به جز مودّت نسبت با نزدیکان.
طبیعتاً محبت امیرالمؤمنین علی (ع) نیز در زمان حیات پیامبر (ص) به عنوان تشکر از حضرتش و پاسداشت رسالت وی، یک ارزش تلقی میشده است. اما اینکه آیا قبول ولایت آن حضرت در زمان حیات مبارک پیامبر (ص) نیز ملاک قبولی اعمال یا لازمه ایمان افراد بوده است یا نه؟ جای بحث دارد که در اینجا تنها به یک نظرگاه بسنده میشود.
ابلاغ امامت و ولایت
ولایت امیرالمؤمنین در چند نوبت به پیامبر(ص) و مردم عرضه شده است که آخرین آنها در جریان حجه الوداع اتفاق افتاد آنگاه که خداوند آیه مبارکه ﴿یا ایُّهَا الرَّسُول بَلِّغ ما اَنْزَلَ اِلَیْکَ مِنْ رَبِّک﴾[۲] را بر پیامبر نازل فرمود؛ و قبل از آن هم در آیه مبارکه ﴿اِنّما وَلیُّکُمُ اللهُ وَ رَسُولُه وَالَّذینَ آمَنُوا الَّذینَ یُقیمُونَ الصَّلَوه وَ یُؤْتُونَ الزَّکَاه وَ هُمْ راکِعُونَ﴾[۳] ولایت آن حضرت را بر مردم عرضه فرمود، بنظر میرسد از آن زمان که ولایت امیرالمؤمنین(ع) بر مردم عرضه شده است قبول آن (به معنائی که بیان خواهد شد) لازمه ایمان بوده و اگر کسی آنرا نپذیرد از ایمان حقیقی و نجات بخش بی بهره است.
زیرا در آیه ۵۵ سوره مائده خدا میفرماید: «خدا و رسولش و مؤمنی که در نماز، زکات میدهد (دادن انگشتر به فقیر) ولی شما هستند و نفرمود آنکه زکات میدهد ولی شما خواهد بود. یعنی همین الان که خدا و رسولش ولی شمایند، او نیز ولی شماست و کسی که ولایت یک ولی را در زمانی که ولی میباشد نپذیرد از دستور خدا سر برتافته است.
عقوبت منکر ولایت در زمان پیامبر(ص)
کسانی که در زمان حیات پیامبر(ص) و بعد از ابلاغ رسمی ولایت امیرالمؤمنین(ع) آشکارا منکر این امر گشتند، مورد غضب و عقوبت الهی واقع شدند. با آنکه خداوند تنها کافران را به عذاب مرگ عقوبت میکند. چنانکه در تفسیر آیه اول سوره معارج نقل شده است که وقتی پیامبر(ص) ولایت امیرالمؤمنین را در روز غدیر به مردم بشارت داد و فرمود که این مرد مولای شماست مردی به مدینه آمده و خدمت آن حضرت رسید و گفت: به ما گفتی یک خدا را عبادت کنیم، پذیرفتیم. گفتی نماز بخوانید، اطاعت کردیم. آیا این مقدار بس نبود که حالا پسر عمویت را بر ما فرمانفرما کردی؟ آیا این کار را از نزد خودت کردی یا خدا ترا به آن امر کرد؟! پیامبر (ص) در جواب فرمود: که خواست خدا چنین بوده است. پس او گفت خدایا اگر این امر حق است و از جانب توست، پس سنگی از آسمان بر ما بباران. در همین حال سنگ کوچکی بر وی فرود آمد و او را به هلاکت رساند. بنا بر این حداقل بر مردم لازم است که ولایت آن حضرت را، از وقتی که ابلاغ عمومی انجام گرفت، بپذیرند.
در نتیجه میتوان گفت: محبت و ولایت امام علی(ع) بعد از واقعه غدیر (ابلاغ عمومی ولایت امام علی)، شرط قبولی ایمان میباشد.
مطالعه بیشتر
ـ پژوهشی عمیق پیرامون زندگی علی (ع) نوشته آیه الله جعفر سبحانی.