تفسیر علی بن ابراهیم قمی: تفاوت میان نسخهها
بدون خلاصۀ ویرایش |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
خط ۴۳: | خط ۴۳: | ||
== درباره مؤلف == | == درباره مؤلف == | ||
{{اصلی|علی بن ابراهیم قمی}} | {{اصلی|علی بن ابراهیم قمی}} | ||
علی ابن ابراهیم | علی ابن ابراهیم قمی (درگذشتهٔ بعد از ۳۰۷ق) از مشایخ حدیث و از اصحاب [[امام هادی(ع)]] و [[امام حسن عسکری(ع)]] است، اما هیچ روایتی به طور مستقیم از آنان نقل نکرده است. قمی زمان [[غیبت صغری]] را درک کرده است. علی بن ابراهیم از مشایخ [[کلینی]] (درگذشتهٔ ۳۲۹ق) و علی بن حسین بن موسی بن بابویه قمی (درگذشتهٔ ۳۲۹ق)، پدر [[شیخ صدوق]] (۳۰۵-۳۸۱ق)، بوده است. روایات بسیاری به واسطهٔ او در [[اصول کافی]] آمده است. تفسیر مشهور قمی به او منسوب است.<ref>فعال عراقی، حسین، «قمی، علی بن ابراهیم»، دانشنامهٔ قرآن و قرآنپژوهی، بهکوشش بهاءالدین خرمشاهی، تهران، انتشارات دوستان و ناهید، ۱۳۷۷ش، ج۲، ص۱۷۷۶.</ref> | ||
تحقیق در صحت انتساب این کتاب به علی بن ابراهیم قمی از مباحثی است که محققان مختلف به آن پرداختهاند. برخی معتقدند که کتاب موجود، که با عنوان تفسیر علی بن ابراهیم قمی شناخته شده، کتاب دیگر از مؤلفی دیگری است. از نظر آنان، کتاب تفسیر علی بن ابراهیم قمی کتابی مشهور در میان امامیه بوده و تا چند قرن بعد از وفات قمی هم وجود داشته است، به طوری که سید بن طاووس (۵۸۹-۶۶۴ق) از آن یاد کرده است.<ref>موسوی، سید احمد، «پژوهشی پیرامون تفسیر قمی»، کیهان اندیشه، ش۳۲، مهر و آبان ۱۳۶۹، ص۸۵.</ref> | تحقیق در صحت انتساب این کتاب به علی بن ابراهیم قمی از مباحثی است که محققان مختلف به آن پرداختهاند. برخی معتقدند که کتاب موجود، که با عنوان تفسیر علی بن ابراهیم قمی شناخته شده، کتاب دیگر از مؤلفی دیگری است. از نظر آنان، کتاب تفسیر علی بن ابراهیم قمی کتابی مشهور در میان امامیه بوده و تا چند قرن بعد از وفات قمی هم وجود داشته است، به طوری که سید بن طاووس (۵۸۹-۶۶۴ق) از آن یاد کرده است.<ref>موسوی، سید احمد، «پژوهشی پیرامون تفسیر قمی»، کیهان اندیشه، ش۳۲، مهر و آبان ۱۳۶۹، ص۸۵.</ref> | ||
خط ۵۳: | خط ۵۳: | ||
سید موسی شبیری زنجانی، فقیه و رجالی معاصر شیعه، معتقد است که مؤلف تفسیر قمی، با توجه به اینکه اغلب راویان بخش دوم تفسیر از استادان علی بن حاتم قزوینی (زنده در ۳۵۰ق) بودهاند و هیچ راوی دیگری از این مجموعه افراد روایت نمیکند، علی بن حاتم است. از نظر او، ابوالفضل عباس بن محمد بن قاسم نیز از مشایخ علی بن حاتم بوده است و ممکن است منشأ اشتباه در انتساب کتاب، تبدیل نام علی بن ابیسهل، که همان علی بن حاتم است، به علی بن ابراهیم به جهت شباهت این دو اسم باشد.<ref>شبیری، «تفسیر علی بن ابراهیم قمی»، دانشنامهٔ جهان اسلام، ج۷، ص۷۰۱.</ref> | سید موسی شبیری زنجانی، فقیه و رجالی معاصر شیعه، معتقد است که مؤلف تفسیر قمی، با توجه به اینکه اغلب راویان بخش دوم تفسیر از استادان علی بن حاتم قزوینی (زنده در ۳۵۰ق) بودهاند و هیچ راوی دیگری از این مجموعه افراد روایت نمیکند، علی بن حاتم است. از نظر او، ابوالفضل عباس بن محمد بن قاسم نیز از مشایخ علی بن حاتم بوده است و ممکن است منشأ اشتباه در انتساب کتاب، تبدیل نام علی بن ابیسهل، که همان علی بن حاتم است، به علی بن ابراهیم به جهت شباهت این دو اسم باشد.<ref>شبیری، «تفسیر علی بن ابراهیم قمی»، دانشنامهٔ جهان اسلام، ج۷، ص۷۰۱.</ref> | ||
== ویژگیها == | == ویژگیها و محتوا == | ||
تفسیر قمی واجد خصوصیات عام تفاسیر شیعی نیمهٔ قرن سوم تا اواخر قرن چهارم هجری، مانند تفسیر عیاشی و تفسیر نعمانی، را دارد. از جمله، تمرکز دقیق بر متن قرآن در کنار توجه خاص به آیاتی که ظرفیت اشارات شیعی دارد؛ گرایش حداقلی به موضوعات کلامی یا مباحث ویژهٔ مربوط به نهاد امامت، نظیر عصمت امام یا شفاعت امام در روز قیامت؛ گرایش افراطی ضد سنی، عمدتاً از طریق اتخاذ موضع خصمانه نسبت به صحابهٔ پیامبر(ص).<ref>ژیلیو، کلود، «تفسیر قرآن: دورهٔ آغاز میانه»، ترجمهٔ مهرداد عباسی، دائرة المعارف قرآن، تهران، انتشارات حکمت، ۱۳۹۷ش، ص۱۷۶-۱۷۷.</ref> | تفسیر قمی واجد خصوصیات عام تفاسیر شیعی نیمهٔ قرن سوم تا اواخر قرن چهارم هجری، مانند تفسیر عیاشی و تفسیر نعمانی، را دارد. از جمله، تمرکز دقیق بر متن قرآن در کنار توجه خاص به آیاتی که ظرفیت اشارات شیعی دارد؛ گرایش حداقلی به موضوعات کلامی یا مباحث ویژهٔ مربوط به نهاد امامت، نظیر عصمت امام یا شفاعت امام در روز قیامت؛ گرایش افراطی ضد سنی، عمدتاً از طریق اتخاذ موضع خصمانه نسبت به صحابهٔ پیامبر(ص).<ref>ژیلیو، کلود، «تفسیر قرآن: دورهٔ آغاز میانه»، ترجمهٔ مهرداد عباسی، دائرة المعارف قرآن، تهران، انتشارات حکمت، ۱۳۹۷ش، ص۱۷۶-۱۷۷.</ref> | ||
تفسیر قمی تفسیری روایی است و با دیدگاه روایی نوشته شده است. به همین دلیل، مؤلف از ظاهر آیات، با استناد به روایات، به آسانی دست کشیده است. تفسیر قمی از تفاسیر تأویلی شمرده شده و تأویلهای دور از ذهن در آن بسیار است. برای نمونه، بسیاری از آیات به فضائل اهلبیت(ع) یا مثالب دشمنانشان تفسیر شده که معنای باطنی آیات بهشمار میآیند. در این تفسیر، تنها روایات گردآوری نشده | تفسیر قمی تفسیری روایی است و با دیدگاه روایی نوشته شده است. به همین دلیل، مؤلف از ظاهر آیات، با استناد به روایات، به آسانی دست کشیده است. تفسیر قمی از تفاسیر تأویلی شمرده شده و تأویلهای دور از ذهن در آن بسیار است. برای نمونه، بسیاری از آیات به فضائل اهلبیت(ع) یا مثالب دشمنانشان تفسیر شده که معنای باطنی آیات بهشمار میآیند. در این تفسیر، تنها روایات گردآوری نشده است، بلکه آیات و کلمات بدون استناد روشن به روایاتْ تفسیر شده و شأن نزول آیات بهتفصیل بیان گردیده و قصص انبیاء(ع) و وقایع زمان پیامبر و مباحث فقهی حجم گستردهای از کتاب را تشکیل داده است. گاهی معانی مختلف واژههای مشترک در قرآن ذکر شده و از آیات دیگر و روایات و اشعار شاعران برای تفسیر یک آیه دلیل اقامه شده و گاه به نظر عامه اشاره شده است.<ref>شبیری، «تفسیر علی بن ابراهیم قمی»، دانشنامهٔ جهان اسلام، ج۷، ص۷۰۲.</ref> | ||
در مقدمهٔ تفسیر قمی مباحث کلی علوم قرآنی، بهصورت تقسیمبندی آیات در حدود پنجاه عنوان، به نقل از علی بن ابراهیم طرح شده است. سپس، با ذکر آیه یا آیههایی به توضیح این عناوین پرداخته شده است. آشفتگی این مقدمه و عدم تطابق کامل فهرست عناوین با شرح آن حاکی از وجود اختلالی در تدوین کتاب است. در این مقدمه از ناسخ و منسوخ، محکم و متشابه، خاص و عام و سبک خاصی در قرآن به نام منقطع معطوف سخن رفته است. همچنین، به هم خوردن ترتیب آیات در هنگام جمعآوری تأیید شده است.<ref>شبیری، «تفسیر علی بن ابراهیم قمی»، دانشنامهٔ جهان اسلام، ج۷، ص۷۰۲.</ref> | |||
== منابع == | == منابع == |