لهوف

سؤال

از جملهٔ معتبرترین کتابهایی که در زمینه مقتل امام حسین(ع) معرفی می‌شود «لهوف ابن طاووس» می‌باشد و بنده با مطالعه این کتاب (البته با شناختی که از مقام رفیع امامت و مخصوصاً حضرت سید الشهدا و هدف او از قیام دارم) به مطالبی برخوردم که قبول آنها دشوار است و در جاهایی حتی اغراق مشهود است؛ البته از مطالب کتاب لهوف می‌توان فهمید که نویسنده محترم این کتاب بیشتر نقل قول می‌کند و منظور بنده هم مضمون بعضی از روایات کتاب می‌باشد؛ حال با توجه به این مطالب چگونه می‌توان به حقیقت و صحت یا کذب این روایات پی برد؟

کتاب «اللهوف علی قتلی الطفوف» اثر سید بن طاووس می‌باشد؛ روایات این کتاب - مانند بسیاری از دیگر کتب تاریخی - به صورت مرسل بوده و تنها آخرین راوی یا آخرین کتابی که از آن نقل شده، ذکر شده است. با این وجود، سید عمدتاً از نقل مطالب اغراق‌آمیز که در کتب مشابه بوده خودداری کرده؛ با توجه به شخصیت مؤلف و نیز هماهنگی بسیاری از مطالب ذکر شده در آن با نقل‌های دیگر، این کتاب در مجموع از مقاتل معتبر به شمار می‌آید. هرچند اگر پرسشگر محترم به صورت جزئی تر مصادیقی از اغراق در این کتاب را ذکر می‌کردند به صورت جداگانه بررسی می‌کردیم.

رضی الدین ابوالقاسم بن طاووس معروف به سید ابن طاووس (متوفای ۶۶۴ قمری)، کتابی نوشته به نام «اللهوف علی قتلی الطفوف» این کتاب، کتابی تاریخی و روایی درباره قیام امام حسین(ع) و به عبارت دیگر یکی از مقاتل اصلی می‌باشد.

عمده محققان بر این اعتقادند که کتاب لهوف نقلیاتش بسیار مورد اعتماد است و در میان کتب مقاتل، کتابی به اندازه اعتبار و اعتماد آن نمی‌رسد و سید ابن طاووس در مدت ایام زندگانی خویش تا آخر عمر آن را تغییر نداده و خود سید ابن طاووس در مقدمهٔ همین کتاب به اتقان و نفاست کتاب لهوف و خوبی ترتیب آن اشاره فرموده است و آن را از فضل الهی و توفیق خداوند می‌داند.

باید در نظر داشت که سید، لهوف را برای این منظور نوشته است که زائران امام حسین آن را به همراه داشته باشند و روضه خوانان، آن کتاب را بخوانند نه کتاب‌های غیر معتبر را و در زمان قدیم مرسوم بود که متن کتاب مقتل را می‌خواندند؛ به خاطر این است که سید در روایات لهوف، سند روایات را حذف کرده تا حجم کتاب کم شود و حمل و نقلش آسان گردد؛ اما با وجود چنین مطالبی، همه نقلیات و محتویات کتاب لهوف، نزد علمای امامیه مورد اطمینان و اعتماد و اعتبار است واز تمامی تواریخ و مقاتل صحیح تر و اعتبارش بیشتر است.

کتاب لهوف، هر چند در قرن هفتم نوشته شده و از لحاظ تاریخی از سایر مقاتل با تأخیر به نگارش درآمده است؛ ولی در عین حال اغماض می‌کنند و در محافل حوزوی پذیرفته شده است و روی آن حساب می‌کنند؛ چرا که سید ابن طاووس عالم جلیلی بوده، کتابخانه بزرگی داشته و کسی نبوده که مطلب بی‌اساسی بخواهد نقل کند و اگر در این کتاب سند قضایا را نقل نکرده - جز در چند مورد – به این جهت است که این کتاب را برای حوزویان و محافل علمی ننوشته بلکه برای زائران نوشته است (همان‌طور که اشاره به آن داشتیم) دلیلش هم مطلبی است که خود مرحوم سید ابن طاووس در مقدمه می‌نویسد: من بعد از اینکه کتاب مصباح الزائر را نوشتم - مصباح الزائر کتاب آداب زیارت بوده، شامل ادعیه و آداب زیارات بوده برای شیعیان و کسانی که به عتبات عالیات مشرف می‌شدند. سید، این کتاب را به عنوان راهنما نوشته شامل ادعیه و زیارات و توسلات و امثال این‌ها که به درد زائرین بخورد، کتاب مسافرتی قابل حمل در سفر بوده - در صدد برآمدم کتابی مثل مصباح الزائر در مقتل امام حسین ع برای زائرین بنویسم؛ بنابراین مرحوم سید ابن طاووس این کتاب را برای زائرین و برای نوع مردم نوشته که اهل سند نیستند؛ آن‌ها اهل مستندات نیستند و اگر برای محافل علمی می‌نوشت حتماً سندش را می‌نوشت.

پس این کتاب از کتاب‌های معتبر است و روایاتی که در آن آمده صحیح و مستند می‌باشند؛ حال اگر مصداقی از برخی روایات در این کتاب به نظر پرسش گر محترم، اغراق شده است، باید مواردش ذکر شود تا آن را مورد بررسی قرار دهیم.